Nowy, wspaniały świat dwudziestolecia?
Sprawdź swoją wiedzę. Zapraszamy do historycznych fiszek!
Żołnierzom amerykańskim, walczącym podczas I wojny światowej przeciw Niemcom, Europa zawdzięcza szereg zjawisk związanych z nowoczesną kulturą masową. Jaki rodzaj muzyki królował w klubach Paryża i inspirował, również polskich, plastyków?
Jazz narodził się w XIX wieku wśród Afroamerykanów mieszkających w Nowym Orleanie. Po I wojnie światowej zyskał popularność w Paryżu, w nocnych klubach Montmartre’u i Montparnasse’u. Zapewne tam pełne żywiołowej dynamiki utwory usłyszał tworzący nad Sekwaną Tadeusz Makowski – malarz, który sam chętnie grał na skrzypcach i gitarze. Ukazujący czterech muzyków obraz „Jazz” tętni rytmem, a dzięki niemal dziecięcej stylistyce emanuje energią. Dzieło, powstałe w 1929 roku, należy dziś do kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
Niepodległa Polska potrafiła cieszyć się z – dość ograniczonego – dostępu do morza. Rekordy popularności biły plaże nadbałtyckie. Jaki rodzaj stroju był nieodzownym elementem garderoby modnych bywalczyń nadmorskich kurortów?
W dwudziestoleciu międzywojennym kobiety znacznie swobodniej mogły odsłaniać swe ciała, a kostiumy kąpielowe stawały się coraz bardziej skąpe. Do wody wchodzono w trykotowych strojach, czepkach i specjalnych butach. Jednak nie do pomyślenia było opuszczenie plaży bez należytego okrycia. Zachowanie zasad skromności i dobrego smaku zapewniały piżamy plażowe. Składały się z szerokich spodni, bluzek i – dodatkowo – narzuconej na ramiona peleryny lub bolerka. Dopiero tak ubrana szanująca się kobieta mogła, bez wzbudzania sensacji, udać się na deptak albo wrócić do pensjonatu w Jastrzębiej Górze lub Juracie.
Przed południem nie nosi się biżuterii. Modowy savoir-vivre w latach trzydziestych XX wieku
Śpiewany przez nią przebój „Miłość ci wszystko wybaczy” stał się ponadczasowym szlagierem. Jak nazywała się gwiazda uważana za pierwszą damę polskiego kina i polskiej piosenki lat trzydziestych XX wieku?
Hanka Ordonówna (właściwie Maria Anna Tyszkiewicz, z domu Pietruszyńska) czarowała gości warszawskiego teatru Qui Pro Quo niskim głosem, zmysłową mową ciała i niezrównaną interpretacją wielu utworów. W nakręconym przez Mieczysława Krawicza w 1933 roku filmie „Szpieg w masce” zaśpiewała piosenkę „Miłość ci wszystko wybaczy” ze słowami Juliana Tuwima i muzyką Henryka Warsa. Utwór zapewnił jej nieśmiertelną sławę. Wojenne losy Ordonki okazały się niezwykle dramatyczne. Aresztowana przez NKWD trafiła do łagru. Po uwolnieniu niosła pomoc polskim sierotom na terenie Związku Radzieckiego. Ewakuowana na Bliski Wschód, zmarła na gruźlicę w 1950 roku w Bejrucie.
„Miłość ci wszystko wybaczy”. Piosenka, która stała się symbolem przedwojennej Polski
Z Taszkentu do Bombaju, czyli Hanka Ordonówna ratuje polskie dzieci
II Rzeczpospolita powstała z trzech słabo ze sobą powiązanych pod każdym względem terytoriów. Jaki środek lokomocji stanowił podstawę dalekobieżnego systemu komunikacyjnego państwa i pozwalał zintegrować jego obszar?
Podczas gdy lotnictwo raczkowało, samochód był luksusem, a stan dróg pozostawiał wiele do życzenia, jedynie kolej mogła zapewnić podróże na dłuższych dystansach, transport towarów, a w razie potrzeby przemieszczanie oddziałów wojskowych. W spadku po zaborcach młode państwo przejęło zróżnicowany tabor oraz bardzo niejednolicie rozwiniętą sieć kolejową – świetną w dawnym zaborze pruskim, znacznie słabszą w rosyjskim i austriackim. II Rzeczpospolita osiągnęła bardzo wiele, budując nowe połączenia, produkując nowoczesne lokomotywy i wagony, jak i zapewniając odpowiedni status pracownikom Polskich Kolei Państwowych.
Niepodległość na torach. Rozwój przemysłu kolejowego w II Rzeczypospolitej
Kolejarz to brzmi dumnie. Znaczenie polityczne i status społeczny kolejarzy w II Rzeczypospolitej
Ich wprowadzenie do służby na Atlantyku miało świadczyć o pozycji Polski na morzach, a wyposażenie – o najwyższym poziomie polskiej sztuki i wzornictwa. Które z polskich statków pasażerskich jako pierwsze rozsławiły II Rzeczpospolitą?
W 1932 roku podjęto decyzję o budowie dwóch transatlantyków, które miały obsługiwać ruch pasażerski pomiędzy Gdynią a Ameryką. Prace zlecono włoskiej stoczni w Monfalcone. Jako pierwszy wszedł do służby w 1935 roku MS „Piłsudski”. MS „Batory” opuścił stocznię w 1936 roku. Wzbudził zachwyt pasażerów swą nowoczesnością. Najwyższej klasy wyposażenie zaprojektowali wybitni polscy artyści i projektanci. Losy obu jednostek potoczyły się odmiennie. MS „Piłsudski” został zatopiony przez Niemców już w 1939 roku. MS „Batory”, określany jako „Lucky Ship”, szczęśliwie przetrwał służbę wojenną i pływał pod polską banderą do 1969 roku.
Król polskiej floty. MS „Batory” – komfortowy transatlantyk bohaterem wojennych konwojów
Śniadanie na transatlantyku, czyli cukiernica z M/S „Piłsudskiego” ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Choć samochód był w II Rzeczypospolitej luksusem, na który mogli sobie pozwolić nieliczni, to motoryzacja cieszyła się znaczną popularnością. Z jaką znaną firmą zawarto umowę pozwalającą na produkcję auta dostępnego dla szerszej rzeszy odbiorców?
Władze II Rzeczypospolitej planując produkcję niedrogiego samochodu osobowego, wykorzystały znakomite stosunki, które łączyły Polskę z Włochami Benita Mussoliniego. W 1931 roku podpisano z koncernem FIAT umowę licencyjną na produkcję Fiata 508 Balilla. Państwowe Zakłady Inżynierii w Warszawie początkowo montowały samochody z części dostarczonych z Italii. Następnie wytwarzały auto nazywane Polski Fiat 508, a od 1935 roku nieco zmodernizowaną wersję – Polski Fiat 508 Junak. Nabywców miała skusić sugestywna reklama autorstwa Wojciecha Kossaka. Nad Wisłą powstało kilka odmian pojazdu, w tym także przeznaczona dla wojska.
Z piskiem opon po bezdrożach. Rajdy automobilowe w dwudziestoleciu międzywojennym
Wiraż. „Auto na tle zimowego pejzażu” Rafała Malczewskiego z Muzeum Narodowego w Warszawie
II Rzeczpospolita nie była wzorem państwa demokratycznego i praworządnego. Jakie wydarzenia stanowiły przykład działań o charakterze autorytarnym?
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 marca 1921 roku gwarantowała suwerenność narodu, trójpodział władzy i demokratyczne ramy funkcjonowania państwa. Nie działało ono jednak idealnie, co w maju 1926 roku skłoniło Józefa Piłsudskiego do wystąpienia przeciwko legalnym władzom i dokonania wojskowego przewrotu. Piłsudczycy głosili hasła „sanacji” – uzdrowienia sytuacji w kraju. Początkowo zachowywali pozory przestrzegania Konstytucji. Z czasem ich rządy nabrały cech dyktatorskich. W 1930 roku uwięziono w twierdzy w Brześciu przywódców opozycji i sfałszowano wybory parlamentarne. W 1931 roku liderów opozycyjnych sądzono w tak zwanym procesie brzeskim. W 1934 roku utworzono obóz odosobnienia w Berezie Kartuskiej, gdzie – bez sądu – umieszczano przeciwników politycznych.
Sejmowa burza i konstytucyjny kompromis. Uchwalenie Konstytucji marcowej 1921 roku
Paszkwil, pomnik czy zachęta do działania? Film „Zamach stanu” w reżyserii Ryszarda Filipskiego
Obóz w Berezie Kartuskiej, czyli czarna karta historii II RP
Już za życia Józefa Piłsudskiego otaczał nadzwyczajny kult. Przejawy podziwu nasiliły się po przewrocie majowym 1926 roku, a zwłaszcza po śmierci Marszałka. W którym ze znanych tatrzańskich szczytów upatrywano gigantyczny, naturalny pomnik Wodza?
Józef Piłsudski fascynował artystów. Poświęcono mu niezliczoną ilość obrazów, grafik, rzeźb, utworów literackich i muzycznych. Z upływem lat coraz więcej twórców śpieszyło z dowodami uwielbienia. Na szczególny pomysł wpadł Zygmunt Sowa-Sowiński, tworząc w 1936 roku grafikę „Giewont jako podobizna Józefa Piłsudskiego”. Artysta nawiązał do popularnej legendy o wojach, którzy śpiąc w turniach Giewontu, czekają na znak, by stanąć do walki o wolność ojczyzny. Twórca wykorzystał – dostrzeżone już w XIX wieku – podobieństwo królującego nad Zakopanem szczytu do postaci śpiącego rycerza i wpisał w jego grań postać Marszałka. Swą pracę opatrzył tytułem „Wskrzesiciel Państwa Polskiego”.
Bardzo długie pożegnanie. Pogrzeb Marszałka Piłsudskiego
Futurystyczny cwał. Obraz Jerzego Hulewicza „Szarża” z Muzeum Narodowego w Warszawie
Podczas gdy żołnierze II Rzeczypospolitej nosili jednolite zielone uniformy i czapki rogatywki, strój ich Wodza znacząco się różnił. Jak wyglądał mundur Józefa Piłsudskiego?
Dla odradzającego się Wojska Polskiego zostały w 1919 roku zaprojektowane mundury, którym ze względów praktycznych nadano kolor oliwkowy, określany jako khaki. Odmiennie prezentował się uniform Marszałka, który barwą nawiązywał do szaroniebieskich mundurów Legionów Polskich. Zamiast czapki rogatywki Piłsudski nosił, również wywodzącą się z Legionów, okrągłą niebieską maciejówkę, w dodatku z orłem bez korony. Aleksandra Piłsudska po śmierci męża przekazała do zbiorów muzealnych dwie maciejówki i kurtkę mundurową ozdobioną dystynkcjami marszałkowskimi. Cenne eksponaty przetrwały II wojnę światową i dziś należą do kolekcji Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Nazywana „Tuwimem w spódnicy”, uznana za fenomen poetycki w wieku 19 lat, podzieliła los blisko trzech milionów Żydów polskich wymordowanych podczas II wojny światowej. Kim była poetka, która w swych utworach przepowiadała nadchodzący kataklizm?
Zuzanna Polina Gincburg urodziła się w 1917 roku w Kijowie, a wychowywała w Równem na Kresach Wschodnich. Jako siedemnastolatka została wyróżniona w Konkursie Młodych Poetów, organizowanym przez „Wiadomości Literackie”. Utwory podpisywała spolszczoną wersją nazwiska – Ginczanka. Przeniosła się do Warszawy, gdzie w 1936 roku wydała debiutancki tom „O centaurach”. Wielbicieli fascynowała zmysłowością utworów, świeżością języka, a także egzotyczną urodą. W wierszu „Maj 1939” pisała: „Zbyt wiele rzeczy się dzieje – coś przyjdzie, miłość lub wojna…” Po wybuchu wojny, jak wielu polskich Żydów, musiała się ukrywać. Aresztowana we Lwowie w 1943 roku, wskutek donosu polskiej sąsiadki, zdołała uciec oprawcom. Zatrzymana po raz drugi w 1944 roku, została zamordowana.
„Coś przyjdzie: miłość lub wojna”. Fenomenalna Zuzanna Ginczanka
Zobacz HISTORIA: ŚCIĄGNIJ
Zespół portalu HISTORIA: POSZUKAJ opracował dwa zestawy pakietów dydaktycznych. Pierwszy – przeznaczony dla nauczycieli szkół podstawowych, drugi – dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Każdy składa się z kilkunastu artykułów wybranych z zasobu portalu, wprowadzenia metodycznego zawierającego charakterystykę materiałów oraz z propozycji ćwiczeń ułatwiających pracę ze wskazanymi tekstami. Autorami artykułów są specjaliści – historycy i historycy sztuki, naukowcy, muzealnicy, nauczyciele, wytrawni popularyzatorzy historii. Zapraszamy do Historia: ściągnij!
