Losy społeczeństwa polskiego podczas II wojny światowej
Sprawdź swoją wiedzę. Zapraszamy do historycznych fiszek!
Był oficerem Legionów Polskich, wysokim urzędnikiem państwowym, wiceprezesem banku. Jak nazywał się prezydent Warszawy, który w latach trzydziestych przyczynił się do rozkwitu stolicy, a we wrześniu 1939 roku dodawał otuchy oblężonym przez Niemców warszawiakom?
Wybitne talenty organizacyjne, sumienność i poświęcenie w pracy publicznej spowodowały, że Stefan Starzyński został w 1934 roku mianowany prezydentem Warszawy. Przez pięć lat nadzorował wszechstronny rozwój miasta. Pod jego kierunkiem były wznoszone nowe szkoły, restaurowano zabytki, modernizowano sieć dróg. Nie zapomniano o pomocy dla najbiedniejszych. Gdy po ataku Niemiec na Polskę najwyższe władze państwowe i wojskowe opuściły Warszawę, Starzyński pozostał i z ogromnym poświęceniem kierował służbami miejskimi oraz wygłaszał przez radio płomienne przemówienia, w których podtrzymywał na duchu mieszkańców. Zapłacił za to życiem, zamordowany przez hitlerowców.
„Kochanemu Prezydentowi…” Papierośnica Stefana Starzyńskiego ze zbiorów Muzeum Warszawy
Po zakończeniu kampanii wrześniowej część ziem, które znalazły się pod okupacją niemiecką, została wcielona do III Rzeszy. Jaki był zasadniczy cel polityki okupantów na tych terenach?
Do III Rzeszy zostały włączone Pomorze Gdańskie, północne Mazowsze, Wielkopolska, Górny Śląsk i ziemia łódzka. Hitlerowcy dążyli na tych ziemiach do całkowitego wykorzenienia śladów polskości. Wysiedlili około miliona Polaków, pozostałą część ludności poddali germanizacji. Zakazali wydawania jakichkolwiek publikacji w języku polskim, zmieniali nazwy ulic, a nawet miejscowości, na niemieckie. Łódź na przykład została przemianowana na Litzmannstadt.
Podczas II wojny światowej hitlerowcy zamierzali doprowadzić do całkowitej zagłady narodu żydowskiego – wszystkich bez wyjątku, także dzieci. Jak nazywała się współpracowniczka Janusza Korczaka, która zdecydowała się do końca towarzyszyć swym najmłodszym podopiecznym?
Stefania Wilczyńska już przed I wojną światową współpracowała z doktorem Januszem Korczakiem, opiekując się żydowskimi sierotami. W dwudziestoleciu międzywojennym postanowiła zamieszkać w Palestynie. Pomimo narastania nastrojów antysemickich w Polsce i niebezpieczeństwa wybuchu wojny, zdecydowała się powrócić w 1938 roku do Warszawy. W 1940 roku Dom Sierot, w którym pracowała, znalazł się na terenie getta. W 1942 roku Stefania Wilczyńska i jej wychowankowie zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince, gdzie zginęli w komorach gazowych.
Ograniczony dostęp do wszelkich towarów, także paliw, zmuszał do poszukiwania nowych środków lokomocji umożliwiających pokonywanie dłuższych odległości w miastach. Jaki pojazd pojawił się podczas wojny w Warszawie i innych większych ośrodkach?
W warunkach wojennych zdobycie benzyny było znacznie utrudnione, a komunikacja miejska została ograniczona. Aby zapewnić możliwość przemieszczania się pomiędzy odległymi dzielnicami, a przy okazji znaleźć źródło zarobkowania, przedsiębiorczy warszawiacy i mieszkańcy innych miast budowali pojazdy zwane rikszami. Riksza stanowiła skrzyżowanie dwuosobowego siedziska, często pozyskiwanego z kanapy, umieszczonego pomiędzy dwoma kołami, oraz z tylnej części roweru z siodełkiem i napędem łańcuchowym. Szofer – rowerzysta sprawnie przewoził wygodnie siedzących przed nim pasażerów.
Riksza – alternatywny środek transportu miejskiego w czasie okupacji
Podczas dramatycznej bitwy o Anglię w 1940 roku nie zabrakło polskich lotników, którzy zadali niemieckiej Luftwaffe znaczne straty. Jak nazywał się najsławniejszy i najlepszy samolot, którego używali piloci myśliwcy?
Polscy lotnicy, zwłaszcza z dywizjonu myśliwskiego 303, okryli się wielką sławą zarówno podczas bitwy o Anglię, jak i w późniejszym okresie wojny. Znaną książkę poświęcił im Arkady Fiedler, opowiadają o nich także popularne filmy historyczne. Piloci, którzy walczyli na zachodzie Europy, posługiwali się sprzętem przekazanym przez Wielką Brytanię. Powszechnie używanymi samolotami myśliwskimi były: Hurricane oraz doskonalszy, wyraźnie przeważający nad samolotami niemieckimi – Supermarine Spitfire. Spitfire'a obecnie można obejrzeć w krakowskim Muzeum Lotnictwa Polskiego.
W maju 1944 roku nastąpił przełomowy moment w walkach prowadzonych przez aliantów we Włoszech. W jakiej wielkiej bitwie tej kampanii uczestniczyli Polacy i jaki znany utwór upamiętnia ich wysiłek?
Wiosną 1944 roku alianci przystąpili we Włoszech do przełamywania zawzięcie bronionej przez Niemców linii Gustawa. Jednym z jej bastionów był klasztor na Monte Cassino. Gdy ze zdobyciem twierdzy nie mogli sobie poradzić żołnierze sprzymierzonych armii, zadanie przeprowadzenia szturmu podjął dowódca II Korpusu Polskiego generał Władysław Anders. Po ciężkich walkach oddziały generała Andersa zdobyły klasztor 18 maja 1944 roku. Wysiłek żołnierzy upamiętnia popularna pieśń „Czerwone maki na Monte Cassino”, która powstała tuż po zwycięskiej bitwie. Słowa napisał Feliks Konarski, a muzykę skomponował Alfred Schütz.
Piosenka, co do której pomylił się generał Władysław Anders. „Czerwone maki na Monte Cassino”
Podczas wojny ziemie polskie stanowiły cel działań alianckich bombowców. Nie wszystkie samoloty wracały z misji bezpiecznie do baz… Jak podhalańskim góralom i partyzantom Armii Krajowej udało się uratować jedną z amerykańskich załóg i jak ta akcja została upamiętniona?
W grudniu 1944 roku amerykański bombowiec Liberator B-24 J wyruszył z bazy we Włoszech z zadaniem zbombardowania niemieckich zakładów chemicznych w Oświęcimiu. Uszkodzenia, których maszyna doznała podczas lotu, zmusiły załogę do jej opuszczenia. Lotnicy ratowali się, skacząc ze spadochronami ponad pasmem Gorców. Górale oraz żołnierze Armii Krajowej odszukali w zasypanych śniegiem górach dziewięciu Amerykanów. Niestety, ich dowódca zaginął bez śladu. Ocaleni dotarli do wkraczających na ziemie polskie oddziałów radzieckich i bezpiecznie powrócili do domu. Po upływie niemal pół wieku w miejscu rozbicia się samolotu miejscowi społecznicy utworzyli „Uroczysko Pamięci pod Przehybką” oraz udostępnili specjalną ekspozycję w Wiejskim Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej.
Podczas II wojny światowej Polacy nie tylko walczyli z bronią w ręku, ale także wspomagali wojska aliantów na wiele innych sposobów. Piękną kartę zapisali marynarze polskiej floty. Który ze sławnych polskich transatlantyków zyskał miano „Lucky Ship” – „Szczęśliwego Statku”?
Był dumą polskiej żeglugi. Zbudowany we włoskiej stoczni MS „Batory” rozpoczął służbę pod polską banderą w 1934 roku. Nowoczesny, luksusowy, wykwintnie ozdobiony przez najlepszych artystów polskich pływał na linii Gdynia–Nowy Jork, wzbudzając zachwyt pasażerów. Gdy wybuchła wojna, władze polskie oddały statek do dyspozycji brytyjskiej Admiralicji. Uczestniczył w ewakuacji wojsk angielskich z Francji w 1940 roku, przewiózł do Kanady skarby wawelskie, brał udział w operacjach desantowych w Afryce i we Włoszech. Z każdej opresji wychodził cało. „Szczęśliwy Statek” przetrwał wojnę, powrócił do Polski i do 1970 roku pływał po morzach i oceanach.
Król polskiej floty. MS „Batory” – komfortowy transatlantyk bohaterem wojennych konwojów
Podczas wojny kultura polska poniosła ogromne straty. Wiele zabytków zostało zniszczonych, zaginęło wiele dzieł sztuki. Jaki był tytuł nieodnalezionego do dzisiaj najcenniejszego obrazu z kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich? Kto był jego autorem?
Chlubą muzealników polskich jest najbardziej znany i najcenniejszy obraz w zbiorach polskich – „Dama z gronostajem” pędzla Leonarda da Vinci. Zrabowany przez Niemców podczas wojny, szczęśliwie został odzyskany i należy obecnie do kolekcji Muzeum Książąt Czartoryskich. Niestety, zaginął „Portret młodzieńca” namalowany przez Rafaela. Stojący na czele Generalnego Gubernatorstwa Hans Frank ozdobił swoją siedzibę na Wawelu arcydziełami malarstwa ze zbiorów polskich, a w 1945 roku wywiózł je z Polski. „Damę z gronostajem” i „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem” Rembrandta udało się odnaleźć po wojnie Karolowi Estreicherowi, ale los „Portretu młodzieńca” wciąż pozostaje nieznany.
Bezcenny uśmiech. Zaginiony „Portret młodzieńca” Rafaela z Muzeum Czartoryskich w Krakowie
Bezpośrednio po zakończeniu wojny filmowcy polscy przystąpili do pracy nad fabułą, która miała upamiętnić kulturę popularną powstającą pod okupacją. Jaki nosił tytuł i kto był autorem pierwszego powojennego pełnometrażowego filmu polskiego?
Choć II wojna światowa całkowicie zniszczyła zaplecze techniczne polskiej kinematografii, to rodzimi twórcy nie zrezygnowali z aktywności artystycznej. Tuż po wojnie rozpoczęli kręcenie filmu poświęconego popularnym pieśniom i piosenkom komponowanym i śpiewanym pod okupacją hitlerowską. Premiera „Zakazanych piosenek” miała miejsce w styczniu 1947 roku. W filmie reżyserowanym przez Leonarda Buczkowskiego wystąpili m.in. Danuta Szaflarska i Jerzy Duszyński, którzy tuż przed wojną ukończyli Państwową Wyższą Szkołę Teatralną. Występ w „Zakazanych piosenkach” był debiutem obojga młodych aktorów. Debiutem, który okazał się sukcesem i zapewnił im wielką popularność.
Muzyczna opowieść o czasach okupacji. Film „Zakazane piosenki” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego
Zobacz HISTORIA: ŚCIĄGNIJ
Zespół portalu HISTORIA: POSZUKAJ opracował dwa zestawy pakietów dydaktycznych. Pierwszy – przeznaczony dla nauczycieli szkół podstawowych, drugi – dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Każdy składa się z kilkunastu artykułów wybranych z zasobu portalu, wprowadzenia metodycznego zawierającego charakterystykę materiałów oraz z propozycji ćwiczeń ułatwiających pracę ze wskazanymi tekstami. Autorami artykułów są specjaliści – historycy i historycy sztuki, naukowcy, muzealnicy, nauczyciele, wytrawni popularyzatorzy historii. Zapraszamy do Historia: ściągnij!
