W XVIII wieku docierające do miasta informacje o przeprowadzanych w innych krajach pierwszych szczepieniach przeciw ospie wywoływały mieszane reakcje. W 1774 roku Rada Miasta zezwoliła na zabiegi, jednak wyłącznie poza granicami Gdańska. Jako pierwsi wariolizacją (zakażaniem zdrowych osób ospą prawdziwą celem zbudowania odporności) zainteresowali się ludzie majętni i wykształceni, śledzący postęp medycyny. Należał do nich kupiec i senator gdański Christian Heinrich Trosiener, ojciec Johanny, późniejszej matki Arthura Schopenhauera. Szykując się do dalekiej wyprawy, chciał zabezpieczyć swoje trzy córki przed zarażeniem się ospą – chorobą szczególnie groźną dla dzieci.
Znalezienie w Gdańsku lekarza, który podejmie się wykonania zabiegu, nie było łatwe. Lokalne, konserwatywne środowisko medyczne sprzeciwiało się wykonywaniu szczepień. Z ambon gdańskich kościołów napominano o zgubnych skutkach poddania się „eksperymentowi”. Na tym tle wyróżniał się doktor Nathanael Matthaeus Wolf, będący zdecydowanym propagatorem zabiegu.
Nathanael Matthaeus Wolf, rycina Matthaeusa Deischa, 1785, United States National Library of Medicine, Wikimedia Commons
Wolf przyszedł na świat 28 stycznia 1724 roku w Chojnicach. Od młodości pasjonował się nauką. Wykształcenie zdobywał początkowo w Gimnazjum Akademickim w Gdańsku, a następnie na uniwersytetach w Jenie, Lipsku, Halle i Erfurcie. Po powrocie do kraju przyjął posadę lekarza najbardziej wpływowych osób w kraju. Zajmował się leczeniem między innymi księcia Adama Czartoryskiego, marszałka wielkiego koronnego księcia Stanisława Lubomirskiego, a nawet króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który nadał mu tytuł szlachecki. W 1765 roku Wolf objął funkcję generalnego lekarza wojska polskiego w elitarnej Szkole Rycerskiej w Warszawie. Przez lata zapracował na swoją pozycję, ciesząc się przy tym renomą wśród środowisk dworskich. Dzięki temu mógł się dalej kształcić i pogłębiać swoją największą – obok medycyny – pasję, czyli astronomię. Po I rozbiorze Polski przeniósł się do Gdańska, gdzie kontynuował swoje badania. Został członkiem londyńskiego Royal Society, aktywnie działał w gdańskim Towarzystwie Przyrodniczym.
Johanna Schopenhauer na litografii Carla Wildta według rysunku Franza Krügera, Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska
Johanna w swoich Gdańskich wspomnieniach młodości poświęciła Wolfowi i przeprowadzanemu przez niego zabiegowi sporo uwagi. By wykonać szczepienie, wybrali się za miasto, gdzie po pobraniu od chorego na ospę wydzieliny ropnej lekarz wprowadził ją igłą pod skórę w ośmiu punktach. Po zabiegu należało trzymać ścisłą dietę i być aktywnym fizycznie. Po paru dniach wystąpiła spodziewana wysypka ospy. Johanna skutki szczepienia odczuła znacznie dotkliwiej od swoich sióstr. Mimo to pierwsze pacjentki znacznie przyczyniły się do zwiększenia popularności wariolizacji w Gdańsku. „Doktor Wolf ujął drukiem krótki opis tego zabiegu, książeczka przechodziła z rąk do rąk, wszyscy nasi znajomi odwiedzali naszych rodziców, a ci, którzy do nich nie należeli, przechodzili przynajmniej obok naszego domu, aby zobaczyć mnie i moje siostry żwawe i zdrowe, skaczące po przedprożu. Uprzedzenie do szczepienia ospy poniosło porażkę, która w końcu okazała się ostateczną, a powodzenie doktora Wolfa utrwaliło się na wieczne czasy” – wspominała Johanna.
„Dostrzegalnia gwiazd” – obserwatorium astronomiczne doktora Nathanaela Matthaeusa Wolfa, znajdujące się do początku XIX wieku na Biskupiej Górce w Gdańsku
Wolf pozostawił w testamencie potomnym swoje nowoczesne obserwatorium astronomiczne wybudowane na Biskupiej Górce. Uchodzący za życia za ekscentryka, również po śmierci intrygował gdańszczan. Zażyczył sobie, aby jego ciało zostało złożone przy budynku obserwatorium w trumnie wypełnionej specjalnym płynem uniemożliwiającym rozkład zwłok. Zgodnie z jego życzeniem należało ją otworzyć i zbadać po równo 100 latach. Prawdopodobnie podczas działań wojennych doby napoleońskiej trumna uległa uszkodzeniu. Gdy ją otworzono w 1869 roku, po słynnym gdańskim lekarzu i astronomie pozostał jedynie szkielet.
Magdalena Staręga
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
