Adam Mickiewicz podarował jej autograf trzeciej części Dziadów, Stefan Garczyński zadedykował wiersz, w którym deklarował, że ona jedna potrafiła przejrzeć jego duszę „Jak koral majtka wzrok na dnie”, a powstańcy uważali ją za swojego anioła stróża. Przez wielu Klaudyna z Działyńskich Potocka była stawiana za wzór patriotki i Polki.
Teofila Klaudyna Działyńska (1801–1836) była najmłodszym dzieckiem senatora wojewody Ksawerego Działyńskiego i Justyny z Dzieduszyckich. Jako młoda dziewczyna sporo podróżowała z matką, odwiedzając między innymi Warszawę, Wiedeń i Paryż. To właśnie w tym ostatnim mieście młodą Klaudynę sportretował Joseph Bordes. W miniaturowej, owalnej kompozycji malarz uchwycił dziewczynę, która odzwierciedla europejską modę lat dwudziestych XIX wieku. Uczesana jest w charakterystyczną fryzurę z lokami po bokach twarzy, a ubrana w białą suknię z bufiastymi rękawami, wyraźnie dopasowaną w talii.
Joseph Bordes, Klaudyna z Działyńskich Potocka, 1822, Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk
Młoda Działyńska dała się poznać jako osoba „poetycznego usposobienia, której rozmowa… miała być zazwyczaj świetną, ale pełną oryginalności, zarówno tokiem myśli, jak i doborem niezwykłych wyrazów, a przy tym obok kobiecości uczuć i serca tkliwości”. Posiadała sporą wiedzę z zakresu literatury, historii i geografii, potrafiła pochwalić się znajomością kilku języków. Brała udział w przygotowaniu do wydania edycji wierszy Adama Mickiewicza (które w Poznaniu ukazały się w 1828 roku). Chętnie malowała, a jej prace znajdują się obecnie w Bibliotece Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk (PAN). We wrześniu 1825 roku w należącym do Działyńskich wielkopolskim Konarzewie poślubiła Bernarda Potockiego.
Klaudyna z Działyńskich Potocka, Kopia postaci aniołka z obrazu Madonna Sykstyńska według obrazu Raffaello Santi, Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk
Na wieść o wybuchu powstania listopadowego Potoccy wyruszyli do Warszawy. Klaudyna uczestniczyła w manifestacjach, przekazała także pieniądze dla pułku jazdy poznańskiej. Wciągnęła się w działalność Związku Patriotycznego Dam Polskich, gdzie wraz z Emilią Sczaniecką odpowiadała za organizację lazaretu poznańskiego. Jej aktywność nie skupiała się wyłącznie na Warszawie – Klaudyna pomagała także na pierwszej linii frontu, między innymi na polu bitwy pod Grochowem. Nie skapitulowała nawet wówczas, gdy obozy powstańcze zaczęła gnębić epidemia cholery, niosąc pomoc potrzebującym do ostatnich dni walk.
Głaz w alei Chwały (Warszawa-Rembertów) – wśród bohaterek powstania listopadowego jest uhonorowana Klaudyna Potocka, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons, fot. Alina Zienowicz, Wikimedia Commons
Po upadku powstania listopadowego Klaudyna wraz z Bernardem wyruszyła do Drezna, gdzie stała się opiekunką polskich emigrantów. Zaraz po przyjeździe do miasta założyła komitet, którego celem była pomoc powstańcom. Żeby wesprzeć przybywających tam Polaków, wyprzedała własne rzeczy, a uzyskane w ten sposób pieniądze przekazała generałowi Józefowi Bemowi. Aby odwdzięczyć się Klaudynie za ten szlachetny gest, Polacy w Dreźnie ofiarowali jej bransoletkę z Orłem i Pogonią. Z inicjatywy Potockiej i Mickiewicza, z którym Klaudyna zaprzyjaźniła się w Dreźnie, wykonano słynne krzyżyki „z Olszynki”, produkowane z gałązek olszyny z pola bitwy, które kobiety nosiły jako biżuterię patriotyczną. Stała się także bliską przyjaciółką Stefana Garczyńskiego, który na pamiątkę podarował jej tomik poezji z własnoręcznie wpisaną dedykacją. Interesowała się polityką i wspierała działalność emisariuszy, którzy wracali na ziemie polskie.
Zmarła w 8 czerwca 1836 roku w Genewie – była wówczas w siódmym miesiącu ciąży. Majątek po siostrze przejął jej brat, Tytus Działyński, założyciel kórnickich zbiorów. Wśród pamiątek po zmarłej zachowały się między innymi biżuteria patriotyczna oraz jej księgozbiór, w tym podarowana przez zafascynowanego Potocką Mickiewicza trzecia część Dziadów.
Józef Szymon Kurowski, [Klaudyna z Działyńskich Potocka (1801–1836) na łożu śmierci], Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, licencja PD, źródło: Platforma Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk
Obecnie w zbiorach Biblioteki Kórnickiej PAN znajduje się także rysunek przedstawiający śmierć Klaudyny, który trafił do rąk jej brata w 1850 roku. Pokazuje to, że legenda Klaudyny pozostawała żywa wiele lat po jej śmierci. Autor grafiki, Józef Szymon Kurowski posyłając obrazek, pisał do Tytusa Działyńskiego: „Szczęśliwy będę, jeżeli ten rysunek narodowy z takim uczuciem przyjmie Pan Hrabia, z jakim ja go wykonałem”.
Agata Łysakowska-Trzoss
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
.JPG){kind=link}