Niewiele istnieje obszarów, które obfitując w intrygujące pamiątki przeszłości, mogą jednocześnie szczycić się wspaniałymi walorami przyrodniczymi. Jeszcze mniej jest takich, które sąsiadowałyby z wielką aglomeracją. Dzięki profesorowi Romanowi Kobendzy warszawiacy mają w zasięgu ręki możliwość obcowania z niezwykłą naturą, a zarazem spotkania z historią. Zaledwie krok dzieli stolicę od Puszczy Kampinoskiej…
Tajemnicze bagna i piaszczyste wydmy. Suche sosnowe bory i wilgotne lasy olsowe. Dostojnie przechadzające się łosie i tropy wilka na świeżym śniegu. Liczne gatunki ptaków z bocianami, żurawiami i orlikiem krzykliwym na czele. Flora i fauna Puszczy zapierają dech w piersiach. Turyści i spacerowicze mają do dyspozycji ponad 360 kilometrów znakowanych szlaków pieszych. Obok wspaniałych krajobrazów i pomników przyrody znajdują się ciekawe zabytki i miejsca związane z walkami o niepodległość. Niedaleko od uroczyska „Karpaty” łęg olszowy kryje relikty grodziska z XII wieku. W Brochowie można zwiedzić szesnastowieczny gotycko-renesansowy kościół obronny, w którym ochrzczono Fryderyka Chopina. Klasycystyczne dwory zachowały się w Pilaszkowie i Lipkowie. W Secyminie-Nowinach spotkamy dawny drewniany zbór luterański, wzniesiony przez potomków osadników holenderskich w 1923 roku (obecnie parafia katolicka).
Wiosna na bagnie w pobliżu Obszaru Ochrony Ścisłej „Kalisko”, Kampinoski Park Narodowy, fot. Ewa Olkuśnik, 2021, licencja CC BY 3.0 PL
W wielu miejscach Puszczy odnajdziemy cmentarze powstańców styczniowych 1863 roku, uczestników bitwy nad Bzurą z września 1939 roku oraz partyzantów Armii Krajowej, którzy latem 1944 roku stworzyli „Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską”. W Palmirach są usytuowane mauzoleum ponad dwóch tysięcy ofiar egzekucji dokonywanych przez hitlerowców w latach 1939–1941 oraz muzeum dokumentujące dzieje Puszczy w latach II wojny światowej.
Ślady działalności bobrów w pobliżu Obszaru Ochrony Ścisłej „Kalisko”, Kampinoski Park Narodowy, fot. Ewa Olkuśnik, 2020, licencja CC BY 3.0 PL
Walory przyrodnicze i kulturowe Puszczy Kampinoskiej przyciągnęły uwagę badaczy i turystów już na początku XX wieku. W 1907 roku Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (PTK) zorganizowało tu pierwszą zbiorową pieszą wycieczkę nizinną. W okresie międzywojennym pojawiły się mapy i przewodniki turystyczne. Warszawiacy coraz chętniej odwiedzali dziewicze lasy, szukając wytchnienia od zgiełku miasta. Wśród pasjonatów znalazł się Roman Kobendza.
Pierwszy lód na łąkach koło Ławskiej Góry, Kampinoski Park Narodowy, fot. Ewa Olkuśnik, 2020, licencja CC BY 3.0 PL
Przyszły wybitny botanik i dendrolog urodził się koło Piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie kołodzieja. Po zdaniu matury w 1908 roku w Warszawie został słuchaczem Towarzystwa Kursów Naukowych, co dało mu w kolejnych latach możliwość podjęcia pracy w charakterze nauczyciela przyrody. Równocześnie uczestniczył w pracach PTK, poznając Puszczę Kampinoską. W 1926 roku, na podstawie dysertacji poświęconej roślinności puszczańskiej, uzyskał tytuł doktorski. Pracował w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego i kierował Katedrą Botaniki Leśnej i Dendrologii Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Równolegle badał zespoły roślinne Puszczy Kampinoskiej. Dzięki jego determinacji zostały utworzone dwa pierwsze rezerwaty: w 1936 roku „Granica”, a w 1937 roku „Sieraków”.
Roman Kobendza i Jadwiga z Kaczorowskich Kobendzina, fotografie z tablicy Kampinoskiego Parku Narodowego przy „Dębie Kobendzy”, fot. Ewa Olkuśnik, 2021, licencja CC BY 3.0 PL
Pasja poznawania kampinoskich ostępów połączyła profesora Kobendzę z przyszłą żoną. Jadwiga Kaczorowska prowadziła w Puszczy badania geograficzne. Plonem ich wspólnych zainteresowań był wydany w 1929 roku przewodnik turystyczny Cztery wycieczki do Puszczy Kampinoskiej szlakami wyznaczonemi przez Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Już w latach trzydziestych Jadwiga i Roman Kobendzowie zabiegali o założenie w Puszczy Kampinoskiej parku narodowego.
Kamień pamiątkowy poświęcony profesorowi Romanowi Kobendzy, Kampinoski Park Narodowy, Obszar Ochrony Ścisłej „Krzywa Góra”, fot. Ewa Olkuśnik, 2021, licencja CC BY 3.0 PL
Choć profesor nie doczekał realizacji tego marzenia (zmarł w 1955 roku), to Jadwiga Kobendzina mogła poczuć satysfakcję, gdy 16 stycznia 1959 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej został utworzony Kampinoski Park Narodowy, mający chronić zespoły wydm, bagien, florę i faunę oraz walory historyczne i kulturowe Puszczy.
„Dąb Kobendzy”, Kampinoski Park Narodowy, Obszar Ochrony Ścisłej „Krzywa Góra”, fot. Ewa Olkuśnik, 2021, licencja CC BY 3.0 PL
Zasługi Kobendzy podwójnie uhonorowano w samym sercu jednego z najpiękniejszych miejsc Parku – na terenie Obszaru Ochrony Ścisłej „Krzywa Góra”. Pamięci Profesora poświęcono wspaniały okaz dębu szypułkowego, któremu nadano miano „Dąb Kobendzy”. Liczące ponad 300 lat drzewo mierzy 27 metrów wysokości i 590 centymetrów obwodu w pierśnicy (1,30 metra nad ziemią). U stóp olbrzyma w 1968 roku ustawiono głaz narzutowy z inskrypcją upamiętniającą zasłużonego badacza i miłośnika Puszczy Kampinoskiej.
Ewa Olkuśnik
