Szczodry sponsor Narodowej Demokracji

Hrabia Maurycy Zamoyski – w 150. rocznicę urodzin

Choć przeszedł do historii przede wszystkim jako kontrkandydat Gabriela Narutowicza w wyborach prezydenckich w 1922 roku, warto pamiętać, że hrabia Maurycy Zamoyski odgrywał wybitną rolę w działalności obozu narodowego już w pierwszych dwóch dekadach XX wieku.

 

Dramatyczne wydarzenia z grudnia 1922 roku głęboko utkwiły w świadomości społecznej. Związany z sanacją historyk Władysław Pobóg-Malinowski tak charakteryzował napięcie towarzyszące wyborowi pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej: „W tym samym czasie za kulisami toczyły się targi prawicy z Witosem […]. Witos jednak dobrze wiedząc, że w istniejącym układzie sił prawica bez jego pomocy zwycięstwa odnieść nie może, każdą z podawanych kandydatur po kolei odrzucał, w nadziei, że prawica zgodzi się ostatecznie uznać, że on sam jest jedynym kandydatem”. Ostatecznie endecja w kolejnych głosowaniach w Zgromadzeniu Narodowym popierała Zamoyskiego.

Maurycy Zamoyski, 1912, Muzeum Zamojskich w Kozłówce, licencja PD, źródło: Cyfrowe Muzeum Zamoyskich

Pobóg-Malinowski konkludował: „Prawica w tej swojej grze przeliczyła się; Witos – przywódca chłopów – nie mógł zgodzić się na Zamoyskiego, magnata i największego w Polsce «obszarnika», w dodatku był rozgoryczony na prawicę z racji swego osobistego niepowodzenia w dążeniu do prezydentury. Toteż w wyniku piątego i ostatecznego już głosowania Zamoyski otrzymał znowu swoje 227 głosów, Narutowicz zaś, poparty przez Piasta – 289”.

Poniesiona przez endecję porażka spowodowała wybuch gwałtownych demonstracji nacjonalistycznych i doprowadziła do zamachu na prezydenta Narutowicza. W zorganizowanych niezwłocznie kolejnych wyborach prezydenckich obóz narodowy reprezentował już inny kandydat, profesor Kazimierz Morawski, który został pokonany przez Stanisława Wojciechowskiego. Sam Zamoyski w 1924 roku przez kilka miesięcy pełnił w rządzie Władysława Grabskiego urząd ministra spraw zagranicznych, po czym zniknął ze sceny politycznej. Co sprawiło, że to właśnie on stanął w szranki podczas pierwszej elekcji głowy państwa? 

Maurycy Klemens Zamoyski, brak daty, licencja PD, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Maurycy Klemens Zamoyski urodził się 30 lipca 1871 roku jako syn Tomasza Franciszka i Marii Anny z Potockich. Należał do ścisłej elity arystokracji polskiej. Był ordynatem dóbr zamojskich – u progu niepodległości jego posiadłości ziemskie liczyły ponad 190 tysięcy hektarów. Wyboru drogi politycznej dokonał znacznie wcześniej. Już na początku stulecia związał się z ruchem nacjonalistycznym, wstępując do Ligi Narodowej. To w jego rezydencji, Pałacu Błękitnym w Warszawie, narodowi demokraci wybrali w listopadzie 1905 roku deputację, która miała złożyć premierowi Rosji Sergiejowi Wittemu memoriał w sprawie reform w Królestwie Polskim. To głównie dzięki środkom finansowym Zamoyskiego narodowcy wykupili dziennik „Goniec Poranny i Wieczorny”, który winien zwalczać wpływy socjalistów.

Pałac Błękitny (Zamoyskich) w Warszawie, po 1925, Biblioteka Narodowa w Warszawie, licencja PD, źródło: Polona

Na jeszcze szersze wody polityczne hrabia Maurycy wypłynął podczas I wojny światowej, nadal ściśle współpracując z Romanem Dmowskim. Już w 1914 roku wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego w Warszawie. W sierpniu 1917 roku współtworzył Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu, który jesienią tego roku został uznany przez rządy państw Ententy za jedyną reprezentację narodu polskiego. Sam lider obozu nacjonalistycznego w pracy Polityka polska i odbudowanie państwa nie szczędził słów uznania dla ordynata Zamoyskiego: „Było to wielkim szczęściem polityki polskiej, że miała w gronie ludzi, którzy nią kierowali, ludzi nie posiadających i nie robiących majątków – człowieka z magnacką fortuną, z poczuciem obowiązku obywatelskiego i z mądrą ofiarnością. Gdyby nie Zamoyski, nie wiem, czy polityka nasza zdołałaby wytrzymać walkę z przeciwnikami w okresie najtrudniejszym, w ciągu sześciolecia poprzedzającego wojnę […]. W ogóle w dziele odbudowania Polski Zamoyski odegrał ogromną rolę. Arystokracja nasza, w której tyle było przez lat kilkanaście niechęci do niego za jego postawę polityczną, winna mu być wdzięczna, że dzięki niemu nie była w tym dziele nieobecna. […] był człowiekiem myślącym samodzielnie, […] nowocześnie i rozumiejącym Polskę XX stulecia. […] Należy on do tej garści ludzi, którzy w wielkiej, rozstrzygającej dla naszego narodu chwili umieli tworzyć przyszłość, bo umieli myśleć i działać, i myśleli nie o sobie, nie o swoich ambicjach i planach osobistych, jeno o Polsce”.

Komitet Narodowy Polski w Paryżu, 1918, w pierwszym rzędzie siedzą od lewej: Maurycy Zamoyski, Roman Dmowski, Erazm Piltz, licencja PD, Wikimedia Commons

Ogromne zasługi, wyraziste poglądy polityczne i głośne, historyczne nazwisko budzące wspaniałe skojarzenia z wielkim kanclerzem z XVI wieku – wszystko to mogło przesądzić o wysunięciu jego kandydatury w wyborach 1922 roku. A jednak w następnych latach kariera polityczna hrabiego nie nabrała rozmachu…

Grupa uczestników polowania, trzeci od prawej Maurycy Zamoyski, 1927, „Światowid”, 1927, nr 43, licencja PD, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Zamoyski zmarł 5 maja 1939 roku. Tego samego dnia minister spraw zagranicznych Józef Beck zapewniał w sejmie, że Polska od Bałtyku „[…] odepchnąć się nie da!” Dla Rzeczypospolitej ponownie nadchodziły ciężkie czasy…

Ewa Olkuśnik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Jak z Kamionka pod Warszawą trafić na salony Wersalu? Dzieciństwo i młodość Romana Dmowskiego
Narodowy dyplomata. Roman Dmowski na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r.