Edward Trzemeski

Artysta, który sfotografował pogrzeb Aleksandra Fredry

 

Pod koniec XIX wieku we Lwowie powstał jeden z najprężniejszych na ziemiach polskich ośrodków fotograficznych. To właśnie tam zawiązało się najstarsze w kraju towarzystwo fotograficzne. Fotografia stała się popularna między innymi dzięki działalności trzech lwowskich pionierów drugiej połowy XIX wieku: Józefa Edera, Teodora Szajnoka i Edwarda Trzemeskiego. Wiele zdjęć wykonanych przez tego ostatniego zachowało się w polskich instytucjach kultury, na przykład w należącym do Ossolineum Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu.

 

Edward Trzemeski urodził się w 1843 roku w austriackim Grazu, czyli wkrótce po wynalezieniu fotografii (1839). Nie wiadomo, co spowodowało, że jako młody chłopak znalazł się we Lwowie, gdzie wychowywał się w rodzinie stryja Ferdynanda. Nieznana jest także przyczyna, dla której postanowił poświęcić swojej życie temu medium. Po odbyciu w Trieście służby w marynarce austriackiej pozostał tam i około 1865 roku zaczął poznawać tajniki fotografii w atelier Guglielma Sebastianuttiego. Po powrocie do Lwowa kontynuował naukę w Zakładzie Artystyczno-Fotograficznym Józefa Edera. Jak podaje Aleksander Żakowicz, „był to jedyny zakład, z którego wychodziły najlepsze owego czasu fotografie. Wszyscy fotografowie lwowscy, nie wyjmując i p. Trzemeskiego, tutaj kształcili się pierwotnie”.

Edward Trzemeski, Portret aktora Ferdynanda Feldmana, około 1892. Jego córką była Krystyna Feldman, która swój kunszt zaprezentowała w tytułowej (męskiej!) roli w filmie Mój Nikifor, szersza zaś publiczność zapamiętała ją jako Babkę w serialu Świat według Kiepskich. Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

W 1868 roku rozpoczął trwającą niemal 40 lat działalność. Rok później otworzył we Lwowie swój pierwszy zakład, przez wiele lat uważany za czołowy w stolicy Galicji. Przez pewien czas posiadał filię w Krynicy, zaczął też przygotowania do otwarcia oddziału we Lwowie, który ostatecznie uruchomiono już po jego śmierci.

Z wykonanych wtedy fotografii powstały pierwsze wielobarwne litografowane widokówki z wizerunkiem Lwowa. Celowo nie pada tu określenie „karty pocztowe”, bowiem ono pojawiło się w polszczyźnie w 1900 roku, a wymyślił je Henryk Sienkiewicz. Edward Trzemeski, Powszechna Wystawa Krajowa we Lwowie – widok terenów z pawilonami wystawowymi, 1894, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Jak wielu mu współczesnych specjalizował się w portretach, ale utrwalał również widoki miast i architekturę. Parał się także fotografią teatralną. Trzemeski nie stronił od dokumentalistyki i jak się okazało, dzięki niej przeszedł do historii. W 1876 roku we Lwowie sfotografował bowiem Aleksandra Fredrę na łożu śmierci, a następnie uroczystości pogrzebowe komediopisarza. Nie uczynił tego z ukrycia niczym paparazzi. Przeciwnie, rodzina lub komitet pogrzebowy zaprosili go do uwiecznienia wydarzenia, jakim była śmierć „ojca komedii polskiej”.  

Jan Aleksander Fredro tak pisał do stryja Edwarda Fredry o śmierci swojego ojca, sławnego komediopisarza: „Ostatnie jego słowa były «Moje dzieci». Potem zasnął i przez całą noc zdawał się spać najspokojniej, tylko oddech coraz słabszy, aż o 5:45 zupełnie ustał. Po śmierci zachował na twarzy wyraz łagodny i spokojny”. Julian Schübeler, Aleksander hrabia Fredro na łożu śmierci, 1876, drzeworyt wykonany na podstawie fotografii Edwarda Trzemeskiego, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Swoje prace prezentował na wystawach, a na niektórych z nich zdobywał nagrody. Należał do Wiedeńskiego Towarzystwa Fotograficznego. Angażował się w działalność społeczną. Uczestniczył w przygotowaniu i udokumentował fotograficznie Powszechną Wystawę Krajową we Lwowie (1894), mającą na celu ukazanie dorobku cywilizacyjnego Galicji i Polaków z pozostałych zaborów. Niektóre zdjęcia Trzemeskiego posłużyły firmie Seyfarth & Dydyński do wydania w 1894 roku pocztówek. Te wielobarwne litografowane widoki miasta były pierwszymi w historii widokówkami pokazującymi Lwów.

Edward Gorazdowski, Kondukt pogrzebowy Aleksandra Fredry we Lwowie, 17 lipca 1876, drzeworyt sztorcowy wykonany na podstawie fotografii Edwarda Trzemeskiego, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Szerokie uznanie przyniosła mu także działalność wydawnicza, w której współpracował z wybitnymi artystami oraz wykorzystywał nowoczesne techniki poligraficzne. Głośnym echem odbiło się w kraju zwłaszcza jego albumowe wydanie ilustracji autorstwa Juliusza Kossaka czy Piotra Stachowicza do Trylogii Henryka Sienkiewicza. Pisano wtedy, że „był to wyczyn, który wsławił imię Trzemeskiego po całej Polsce”. O wysokiej wartości artystycznej 12 rysunków przygotowanych przez Kossaka do Ogniem i mieczem świadczy wylicytowana na aukcji w grudniu 2020 roku cena – ponad milion złotych!

Panorama Grazu z Góry Zamkowej, 2018, fot. Grzegorz Polak

Edward Trzemeski zmarł w 1905 roku. Pozostawił po sobie dorobek, prężnie działającą firmę, a także córkę Zofię – cenioną fotografkę. Wraz z mężem Rudolfem Huberem (też fotografem) przejęła prowadzenie atelier swojego ojca. Artystyczne tradycje rodzinne kontynuowała ich córka – także Zofia. Kres zakładu nastąpił w 1942 roku. Po 1945 roku Zofia Huber (wnuczka Trzemeskiego) osiedliła się we Wrocławiu. Tu podjęła pracę w Ossolineum, w którym obecnie przechowuje się prace tych trzech pokoleń lwowskich fotografów.

Grzegorz Polak

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Polska jest kobietą. Działalność dobroczynna kobiet w czasie I wojny światowej na fotografiach Stanisława Nofoka-Sowińskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie

Proszę się nie ruszać! Portrety atelierowe ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie jako świadectwa dziewiętnastowiecznych sposobów utrwalania wizerunków

Marzenie o lataniu. Warszawa na fotografiach balonowych Konrada Brandla z Muzeum Narodowego w Warszawie

Teatr jednego aktora, czyli portret wielokrotny w zbiorach Muzeum Fotografii w Krakowie

Podlaski Wersal jako niemiecki lazaret. Niemiecki szpital polowy „Zamek” na fotografiach ze zbiorów Muzeum Historii Medycyny i Farmacji Uniwersytetu   Medycznego w Białymstoku

Katastrofa w wesołym miasteczku, czyli futurystyczne wizje Kobasa Laksy w zbiorach Muzeum Fotografii w Krakowie

Krzycząca cisza. Fotografie zburzonej Warszawy Leonarda Sempolińskiego w Muzeum Sztuki w Łodzi
Okupowany Toruń w obiektywie niemieckiego fotografa. Prace Kurta Grimma ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu
Kobiety Niepodległości. Fotografia żołnierek Ochotniczej Legii Kobiet w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

Jak zrobić „zdjęcie w minutę” i kto to jest „lajkarz”? Fotografowie uliczni, ich sprzęt i zdjęcia ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie

Kto się boi monideł? Czyli jak i dla kogo powstawały tego typu wizerunki – omówienie zjawiska na kilku przykładach ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie

Światło, zieleń, bezpieczeństwo. Pierwsze wrocławskie tysiąclatki w zbiorach Muzeum Architektury we Wrocławiu

„Niewidzialne matki” i inne sposoby na portret dziecięcy. Portrety dzieci w zbiorach Muzeum Fotografii w Krakowie

Most nadziei. Przeprawa przez Wisłę w powojennej Warszawie w obiektywie Zofii Chomętowskiej, w zbiorach Muzeum Warszawy

W poszukiwaniu istoty miasta. Panoramy Wilna na fotografiach Jana Bułhaka przechowywanych w Muzeum Sztuki w Łodzi