Warszawa, Kalisz, Lwów, Poznań i wiele innych miast znalazło się na mapie jego teatralnej aktywności. Nikt wcześniej w polskim teatrze nie pełnił tylu ról jednocześnie: był aktorem, śpiewakiem, reżyserem, dramatopisarzem, tłumaczem, historykiem teatru, dyrektorem. Wojciech Bogusławski we własnej osobie!
Wojciech Bogusławski (1757–1829) urodził się pod Poznaniem w rodzinie drobnej szlachty. Rozczarowany karierą wojskową zajął się teatrem. Początkowo zwracał uwagę jako znakomity aktor i śpiewak operowy na scenie warszawskiej oraz twórca przekładów dramatów z angielskiego, włoskiego, francuskiego i niemieckiego.
Józef Rejchan, Wojciech Bogusławski, olej na płótnie, 1798, Muzeum Narodowe w Warszawie, źródło: cyfrowe MNW
Nazywano go „polskim Molierem”. Zdobył znaczącą pozycję w życiu teatralnym nie tylko Warszawy, ale całego kraju. Dał się poznać jako antreprener, czyli przedsiębiorca teatralny – dysponujący pieniędzmi na produkcję spektakli, zajmujący się organizacją przedstawień oraz promocją. Jednocześnie bardzo dbał o poziom artystyczny. Ufundował wybudowanie pierwszego teatru w Kaliszu, założył też polskie teatry w Wilnie i we Lwowie. Jeździł ze swoimi zespołami do wielu miast Polski.
Wojciech Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, 1857, afisz Teatru Polskiego w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, źródło: Polona
Najbardziej zasłynął jako dyrektor Teatru Narodowego w Warszawie – funkcję tę pełnił trzykrotnie (z przerwami). Utarło się przekonanie, że zawsze sprzyjał mu Stanisław August Poniatowski, ale w relacjach Bogusławskiego z królem zdarzały się spory. Dyrektor przeciwstawiał się dominacji opery włoskiej, wprowadzając na scenę twórczość polską, narodową. Król miał zaś inne preferencje. Prawdopodobnie na tym tle doszło do konfliktu i zaniechano dalszej współpracy z Bogusławskim.
Wojciech Bogusławski, Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale, 1873, afisz Teatru Polskiego w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska, źródło: Polona
Jednak po kilku latach, gdy rozpoczęły się obrady Sejmu Czteroletniego, został wezwany przez króla do stolicy. Był 1790 rok. Potrzebowano energicznego organizatora życia teatralnego, który wprowadzi na scenę wątki patriotyczne. Bogusławski, który popierał reformy w kraju i krytykował magnatów, okazał się idealną osobą na właściwym miejscu. W 1792 roku wystawił Henryka VI na łowach – sztukę własnego autorstwa, w której pozytywnym bohaterem jest sprawiedliwy król.
Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale, reżyseria Leon Schiller, kwiecień 1950, Teatr Narodowy w Warszawie, fot. Edward Hartwig, Archiwum Fotograficzne Edwarda Hartwiga, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Poruszenie wywołał spektakl pokazany przez Bogusławskiego dwa lata później, tak zwana śpiewogra na podstawie jego libretta: Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Była to opera klasycystyczna z wplecionymi motywami ludowymi: krakowiaka, poloneza i mazurka. Bogusławski zagrał w niej krakowskiego żaka Bardosa, który godzi zwaśnionych krakowiaków i górali. Premiera odbyła się kilka tygodni przed insurekcją kościuszkowską. Na pozór niewinna historia zwaśnionych dwóch grup społecznych roiła się od aluzji politycznych. Zawierała elementy nawiązujące do solidarności narodowej i porozumienia ponad podziałami we wspólnej sprawie. Publiczność już podczas premiery bez trudu odczytała te podteksty. Stały się one jasne również dla carskiej cenzury, która zdjęła operę z afisza po trzech przedstawieniach – decyzję podjął osobiście generał Osip Igelström, ówczesny wódz naczelny wojsk rosyjskich stacjonujących w Polsce.
Friedrich Anton Lohrmann, Wojciech Bogusławski w kostiumie Despoty z opery Axur Antonia Salieriego, akwarela, 1793, Wikimedia Commons
Wkład Bogusławskiego w rozwój polskiego teatru był ogromny. W 1811 roku założył pierwszą szkołę dramatyczną. Uczył aktorstwa i opracował podręcznik do nauki gry. Miał też wpływ na kształtowanie się bogatego repertuaru sceny narodowej. Sam przełożył i napisał około 80 utworów scenicznych. Dzięki niemu po raz pierwszy w Polsce wystawiono Hamleta (1797). Wiele premier w jego reżyserii splotło się z ówczesnym życiem politycznym. Teatr Bogusławskiego pełnił nie tylko funkcję kulturalną, ale także agitacyjną. Był to teatr społeczny i zaangażowany w kultywowanie tożsamości narodowej.
Karolina Czerska
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU