Pierwsza polska skautka

„Lady Baden-Powell w Polsce” – donosiły gazety w czerwcu 1932 roku. Skautki z całego świata zmierzały na wzgórze Bucze. „W drodze do Polski towarzyszyła uczestniczkom p. Olga Małkowska, twórczyni polskiego żeńskiego ruchu harcerskiego”.

Młodość Olgi Drahonowskiej-Małkowskej, urodzonej w 1888 roku, przypadła na czas powstawania organizacji, które za cel stawiały sobie rozwój fizyczny i kształtowanie charakteru młodzieży, a także pielęgnowanie uczuć patriotycznych. Podczas nauki we Lwowie Drahonowska aktywnie zaangażowała się w działania między innymi Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz Eleusis (stowarzyszenia propagującego wstrzemięźliwość od alkoholu i tytoniu).

Olga Małkowska jako przedstawicielka polskich harcerek na VII Światowej Konferencji Skautek na Buczu, sierpień 1932, licencja CC BY, Narodowe Archiwum Cyfrowe

W środowiskach tych szybko zainteresowano się książką opublikowaną w Londynie w 1908 roku – Scouting for Boys Roberta Badena-Powella. Autor, czerpiąc z militarnego doświadczenia, proponował nowoczesne metody wychowawcze. Stawiał na praktyczną naukę na świeżym powietrzu, rozwój fizyczny i duchowy oraz dyscyplinę. Początkowo skauting był skierowany tylko do chłopców, ale wkrótce stworzono również grupy żeńskie, zakładane przez siostrę Badena-Powella, Agnes, oraz jego żonę Olave.

Pierwszy polski przekład publikacji przygotował Andrzej Małkowski. Stał się on gorącym orędownikiem przeniesienia podobnych idei na ziemie polskie. W marcu 1911 roku wystartował we Lwowie pionierski kurs instruktorski zorganizowany pod zwierzchnictwem Sokoła. Wzięła w nim udział również Olga, która znała Małkowskiego z Eleusis. W maju powołano już formalnie cztery drużyny. Na czele żeńskiej III Lwowskiej Drużyny Skautek im. Emilii Plater stanęła Drahonowska, biorąc pod opiekę dwadzieścia kilka skautek.

Portret Andrzeja Małkowskiego na pamiątkowej pocztówce, 1935, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona

Pod dwóch latach Olga musiała ustąpić z funkcji drużynowej z powodu choroby. Przeniosła się do Zakopanego, gdzie w czerwcu 1913 roku wzięła ślub z Małkowskim. Niestety ich pracę nad rozwojem skautingu u podnóża Tatr przerwał wybuch wojny. Uciekając przed aresztowaniem, para wyjechała do Ameryki. Małkowski zaciągnął się do wojska kanadyjskiego, skąd trafił później do armii generała Józefa Hallera.

Skautowe małżeństwo przeżyło wojnę, a w 1915 roku na świecie pojawił się ich syn Lutyk. Nie dane im było jednak kontynuować wspólnych działań w niepodległej Polsce. Wypełniając ostatnie rozkazy, Małkowski wsiadł na pokład statku zmierzającego do Odessy. W nocy z 15 na 16 stycznia 1919 roku okręt wpłynął na minę i zatonął. W katastrofie zginęło kilkaset osób, w tym Andrzej.

VII Światowa Konferencja Skautek na Buczu. Biuro prasowe konferencji harcerskiej w namiocie. Widoczna między innymi kierowniczka redakcji biuletynu francuskiego Maria Kapiszewska (z prawej), sierpień 1932, licencja CC BY, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Małkowska z synem wróciła do Zakopanego w listopadzie 1921 roku. Tymczasem w polskim skautingu zaszły znaczne zmiany. 1 listopada 1918 roku wszystkie organizacje zostały scalone w Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP). Harcerstwo – jak już powszechnie nazywano polską odmianę skautingu – rozwijało się pod patronatem Józefa Piłsudskiego jako ważna instytucja kształcąca młodych obywateli.

W 1927 roku ZHP nadało Małkowskiej stopień harcmistrzyni Rzeczypospolitej, jako jednej z najbardziej zasłużonych działaczek. Bliższy był jej jednak ruch międzynarodowy niż polskie struktury. Wiele podróżowała, brała udział w zjazdach skautek, pisała do zagranicznych czasopism. Wybrano ją do Komitetu Światowego Skautek, została także przedstawicielką skautek w Lidze Narodów, wchodząc w skład Komitetu Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą. W 1932 roku organizowała VII Światową Konferencję Skautek na Buczu. Na Śląsk Cieszyński przybyło wtedy ponad 30 delegatek z całego świata, w tym Naczelna Skautka Świata Olave Baden-Powell.

VII Światowa Konferencja Skautek na Buczu. Fotografia grupowa przedstawicielek ruchu harcerskiego z 32 państw. Widoczne między innymi Olave Baden-Powell (piąta z lewej w pierwszym rzędzie), pani Sabry z Egiptu (czwarta z lewej) i Olga Małkowska, sierpień 1932, licencja CC BY, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Oczkiem w głowie Małkowskiej stał się Dworek Cisowy. „Dziwna jest ta szkoła. Leży wysoko w Pieninach, w miejscowości zwanej Sromowce. «Wymyśliła» tę szkołę, zbudowała i kieruje nią druhna Olga Małkowska, najwięcej kochana przez harcerki polskie harcmistrzyni” – stwierdzono w 1928 roku w „Moim Pisemku”. Założycielka czerpała z idei skautowych oraz nowoczesnej myśli pedagogicznej, w duchu metod Helen Parkhurst czy Marii Montessori. Dzieci uczyły się przez gry i eksperymenty, we własnym tempie, bez podziału na klasy, często na świeżym powietrzu, ale dzieliły się obowiązkami i przestrzegały ścisłego harmonogramu dnia. W szkole organizowano także letnie kolonie, harcerskie kursy instruktorskie i wydarzenia dla okolicznych mieszkańców.

VII Światowa Konferencja Skautek na Buczu. Olga Małkowska (z lewej) oraz skautka angielska Violet Mason (z prawej, w mundurze harcerskim i z krzyżem harcerskim), sierpień 1932, licencja CC BY, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Po wybuchu II wojny światowej Małkowska wyemigrowała do Wielkiej Brytanii. Na obczyźnie znów poświęciła się sprawom bliskim jej sercu: opiece nad polskimi sierotami, wsparciu harcerzy walczących w armii, prowadzeniu lokalnej drużyny skautowej. W 1948 roku założyła w hrabstwie Devon Dom Dziecka Polskiego, którym zarządzała do 1960 roku. Do ojczyzny wróciła rok później. Zmarła w Zakopanem 15 stycznia w 1979 roku. Przeżyła męża o 60 lat, wypełniając te dekady niestrudzoną pracą. Rozpoczęli ją wspólnie – przed dwoma wojnami, gdy Polski brakowało na mapie Europy.

Karolina Dzimira-Zarzycka