Opracować skuteczną szczepionkę – od czasu odkrycia dokonanego przez Ludwika Pasteura to marzenie spędzało sen z oczu wielu naukowcom. Do grona tych światowych specjalistów należała Polka Helena Sparrow.
Zrób stylową bandamkę z fantasmagorycznymi bakteriami!
Zobacz jak zrobić bandamkę: film z instrukcją
W 1885 roku Ludwik Pasteur po raz pierwszy podał pacjentowi szczepionkę przeciw wściekliźnie. W tym samym czasie Robert Koch odkrył bakterie między innymi wąglika, gruźlicy i cholery. Osiągnięcia te stały się podstawą nowoczesnej mikrobiologii i bakteriologii, a także zapowiadały przełom w leczeniu chorób zakaźnych.
Badania nad zwalczaniem kolejnych epidemii okazały się szczególnie ważne podczas I wojny światowej. Wśród żołnierzy szerzyły się tyfus plamisty, cholera czy ospa. Właśnie wtedy pracą nad skutecznymi szczepieniami zajęli się Rudolf Weigl i Ludwik Hirszfeld. W podobny sposób rozpoczęła się droga zawodowa Heleny Sparrow. Przyszła badaczka obco brzmiące nazwisko odziedziczyła po ojcu, potomku brytyjskiego architekta Williama Sparrowa, który osiadł w Rosji i ożenił się z Polką. Gdy w 1915 roku ukończyła studia medyczne w Kijowie, skierowano ją do zwalczania epidemii na froncie.
Helena Sparrow podczas pracy, 1958, licencja PD, Wikimedia Commons
Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej – jak wielu Polaków mieszkających dotychczas na terenach Rosji – Sparrow zdołała wyjechać do Rzeczypospolitej. Rozpoczęła pracę w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie. Ta nowo założona instytucja miała przede wszystkim zapobiegać rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych. Niski poziom higieny, trudne warunki materialne i nieustanne migracje ludności sprawiały, że zagrożenie epidemiologiczne pozostawało w tej części Europy bardzo wysokie.
Helena Sparrow, Charles Nicolle i minister zdrowia Meksyku, „Kobieta Współczesna”, 1931, Miejska Biblioteka Publiczna w Radomiu, licencja PD, źródło: Radomska Biblioteka Cyfrowa
Lekarka brała udział w zwalczaniu cholery, dyfterytu i szkarlatyny, kierowała szczepieniami, zorganizowała system kontrolowania stanu zdrowia repatriantów z Rosji. Po kilku latach trafiła do zespołu Hirszfelda. Naukowiec ciepło wspominał współpracowniczkę: „Pani Helena Sparrow, wytrawny badacz, kobieta o wielkiej urodzie i czarze osobistym, kierowała sprawnie akcją przeciwbłoniczą” (przeciwko błonicy, czyli dyfterytowi). „Koledzy klinicyści podkochiwali się w niej, co wychodziło na dobre akcji szczepień” – dodawał.
Laboratorium w Instytucie Pasteura w Paryżu, fot. Lévy et Neurdein réunis, około 1920, pocztówka, Science History Institute w Filadelfii, licencja PD, Science History Institute – Digital Collection
Równolegle Sparrow postawiła sobie za cel opracowanie szczepionki przeciwko tyfusowi plamistemu. Pierwszą skuteczną szczepionkę przeciw tej chorobie stworzył Weigl (wykorzystując zarażone wszy odzieżowe), ale inni naukowcy pracowali nad udoskonaleniem preparatu oraz jego produkcji. Lekarka tak poświęciła się sprawie, że… jedną z pierwszych szczepionek przetestowała na sobie. Eksperyment przypłaciła zachorowaniem na tyfus – okazało się, że zarazki nie były jeszcze odpowiednio osłabione. Przełom w karierze badaczki nastąpił w 1933 roku, kiedy otrzymała od francuskiego noblisty Charles’a Nicolle’a zaproszenie do Instytutu Pasteura w Tunisie. W 1939 roku Polka zrealizowała tam swój plan: wyhodowała odpowiednie zarazki w płucach myszy i stworzyła nową szczepionkę przeciwko tyfusowi plamistemu, którą nazwano Sparrow-Durand – od nazwisk jej i współpracownika.
Charles Nicolle w laboratorium, 1930, licencja CC BY, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Lekarka stała się światową specjalistką od chorób zakaźnych. W Meksyku prowadziła badania nad odmianą tyfusu występującą w tym regionie, a w Gwatemali zastosowała nowo wynalezioną szczepionkę. W latach trzydziestych przyjęła obywatelstwo francuskie. Utrzymywała jednak stały kontakt z polskimi naukowcami, a przy badaniach nad tyfusem współpracowała ze lwowskim laboratorium Weigla. W 1936 roku Odo Bujwid – pionier polskiej bakteriologii – zanotował w dzienniku: „ta przemiła badaczka tyfusu plamistego Sparrow zaprasza mnie do Tunisu, gdzie siedzi z mężem i córką w Instytucie Pasteura i robi ciągle nowe, piękne badania”.
Helena Sparrow w Meksyku, „Kobieta Współczesna”, 1931, Miejska Biblioteka Publiczna w Radomiu, licencja PD, źródło: Radomska Biblioteka Cyfrowa
Podczas II wojny światowej ukrywała polskich żołnierzy i Francuzów działających w ruchu oporu. Po 1945 roku kontynuowała badania w Instytucie Pasteura, gdzie przepracowała w sumie pół wieku. Stworzyła program szczepień dla Tunezji, a w Etiopii prowadziła badania na zlecenie Światowej Organizacji Zdrowia. W Tunisie nazywano ją podobno „la belle Polonaise” ze względu na urodę i urok osobisty.
Karolina Dzimira-Zarzycka
