Chrystus po śmierci zstępuje do piekieł

Ikony "Anastasis"  w Muzeum Ikon w Supraślu

Chrystus stoi na wyłamanych drzwiach, dookoła których rozsypane są pozostałości po okuciach i zamkach – to sforsowane bramy piekieł, w pobliżu widać także pokonanego szatana. Zbawiciel właśnie wkroczył do Otchłani, aby wyciągnąć z niej Sprawiedliwych. Jako pierwsi uwolnieni zostają mężczyzna i kobieta – to starotestamentowi Adam i Ewa.

 

Wielka Schizma z 1054 roku nasiliła rożnice w naukach Kościołów Wschodniego i Zachodniego. Kościół prawosławny nie uznał na przykład dogmatów uchwalonych przez sobory obradujące po rozłamie. W prawosławnych ikonach znajdziemy zatem przedstawienia osadzone we wczesnośredniowiecznej tradycji chrześcijańskiej; niektóre z nich zachowały się w sztuce wschodniej, ale z czasem zanikły w sztuce łacińskiego Zachodu.

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, 2 poł. XVII w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, 2 poł. XVII w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Scena Zmartwychwstania w powszechnie dziś kojarzonej formule ikonograficznej, czyli ukazująca Chrystusa wychodzącego z grobu, pojawiła się w sztuce zachodnioeuropejskiej dopiero w pełnym średniowieczu. Wcześniej najczęściej ukazywano – zgodnie z narracją ewangeliczną – trzy Marie rozmawiające z aniołem przy pustym grobie Zbawiciela. Sam Chrystus pojawiał się natomiast w przedstawieniu Zstąpienia do Otchłani, w sztuce bizantyńskiej nazywanym Anastasis. Temat ten ma korzenie wczesnochrześcijańskie, pojawia się w apokryfach i w tekstach Ojców Kościoła. Uważano, że wszyscy – nawet sprawiedliwi – żyjący w czasie między Grzechem Pierworodnym a Ofiarą Chrystusa, po śmierci nie mogli doznać Zbawienia. Pierwszym zatem aktem, którego Chrystus miał dokonać po dopełnieniu Ofiary, było zejście do piekieł i uwolnienie dusz sprawiedliwych.

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, koniec XIX w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, koniec XIX w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Przez całe średniowieczne scena Zstąpienia do Otchłani występowała zarówno w sztuce Wschodu jak i Zachodu. W kościele katolickim tradycja o Zstąpieniu do Otchłani czytelna jest zwłaszcza w tekście Wyznania Wiary (Skład Apostolski), który mówi o Chrystusie: "umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan, umarł i pogrzebion, i zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał, i wstąpił na  niebiosa”.

Scena Anastasis z czasem zanikła w sztuce kręgu łacińskiego, a pozostała w prawosławnych ikonach. Niektóre z nich są zresztą świadectwem przenikania się wpływów obu tych kręgów kulturowych. Na przykład jedna z rosyjskich ikon w Supraślu, datowana na początek XIX wieku, ukazuje jednocześnie Zmartwychwstanie Chrystusa osadzone w tradycji zachodnioeuropejskiej oraz Zstąpienie do otchłani.

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, ok. 1800, Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Ikona Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, ok. 1800, Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Ze względu na wielokulturową tradycję dawnej Rzeczypospolitej i obecność na jej terenach zarówno Kościoła Zachodniego, jak i Wschodniego, w polskich zbiorach muzealnych znajdziemy różne ikony Zstąpienia do Otchłani – nie tylko rosyjskie, ale także na przykład karpackie. W zbiorach w Supraślu przechowywana jest ikona powstała w drugiej połowie XVII wieku pochodząca z Rzeszowszczyzny (rejon podkarpacki). Różni się ona od ikon rosyjskich między innymi kolorystyką i sposobem modelowania twarzy postaci, a ponadto ma tło opracowane w formie rytego w zaprawie ornamentu.

Ikona Zmartwychwstania i Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, pocz. XIX w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Ikona Zmartwychwstania i Zstąpienia Chrystusa do Otchłani, pocz. XIX w., Muzeum Ikon w Supraślu, dzięki uprzejmości muzeum

Muzuem Ikon w Supraślu jest oddziałem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku. Siedziba Muzeum Ikon mieści się na terenie prawosławnego Monasteru Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Apostoła Jana Teologa, powstałego w XVI wieku. Ten zespół klasztorny od XVII wieku należał do bazylianów, jedynego w Polsce męskiego zakonu obrządku greckokatolickiego. Muzeum usytuowane jest w Pałacu Archimandrytów (prawosławnych opatów). Najstarsze z ponad 1000 ikon z jego kolekcji są datowane na XVII wiek. Duża część tych zbiorów to nielegalnie przewożone przez granicę obiekty, przekazane do muzeum przez Białostocki Urząd Celny.

 

Magdalena Łanuszka

 

 

Powrót
drukuj wyślij facebook
Matka Boska umiera, a Żyd Jefoniasz traci dłonie. Ikona Koimesis w Muzeum Archidiecezjalnym w Przemyślu
Gotycka Madonna z Poziomką wydobyta spod nowożytnych przemalowań. Niezwykłe dzieje piętnastowiecznego obrazu z Muzeum Miejskiego w Żywcu
Unia brzeska. narodziny kościoła unickiego
Smutny los niezłomnego archimandryty z Supraśla

Muzyczna kapsuła czasu. "Chrystus zmartwychwstan jest" – dzieje kościelnej pieśni wielkanocnej

Od zielonej gałązki do wielobarwnej „tyczki”. Tradycja strojenia palm wielkanocnych

Wszechświat na skorupce. Tradycyjne pisanki batikowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Oczyszczająca moc wody i śmiechu, czyli śmigus-dyngus trzyma się mocno

 

Franko-flamandzka polifonia w twórczości szesnastowiecznego Lwowczyka. "Missa Paschalis" Marcina Leopolity