Portret uśmiechniętej siłaczki

Rozalia Brzezińska na obrazie Jacka Mierzejewskiego z Muzeum Śląskiego w Katowicach

Starsza kobieta patrzy w dal, wydaje się spokojna, pogodna, jakby właśnie przypomniała sobie coś miłego. Jej postać, siwe, gładko i starannie uczesane włosy oraz pełen łagodności wyraz twarzy idealnie pasują do wyobrażenia dobrej babci, takiej, która lubi opowiadać dzieciom bajki i cierpliwie objaśniać im świat. Rozalia Brzezińska, sportretowana przez Jacka Mierzejewskiego, była autorką materiałów dydaktycznych służących szeroko pojętej edukacji i samokształceniu w kręgach wiejskich w końcu XIX i na początku XX wieku.

 

Jacek Mierzejewski namalował portret swojej teściowej – Rozalii Brzezińskiej z Morzyckich w 1921 roku. Obraz, w którym dominują szarości, jest jednak pełen optymizmu. Z przedstawionej postaci emanuje ciepło, ale też jakaś pewność siebie i stanowczość, podkreślone przez ubiór – czarną suknię i widoczną pod szyją białą bluzkę.

Jacek Mierzejewski, Portret Rozalii Brzezińskiej, 1921, licencja PD, Muzeum Śląskie w Katowicach, źródło: strona muzeum

Rozalia Brzezińska urodziła się w 1859 roku w Lachowcach na Wołyniu. W dzieciństwie przebywała z rodzicami w Usolu na Syberii, bowiem ojciec Julian Morzycki został tam zesłany za udział w powstaniu styczniowym. Matka po pewnym czasie opuściła rodzinę, a w wychowaniu dzieci pomagała Julianowi siostra.

Jacek Mierzejewski, Jędruś i jabłka, 1920, licencja PD, Wikipedia Commons

Rozalia po powrocie do kraju zdobywała wykształcenie na Wyższych Kursach imienia Adriana Baranieckiego w Krakowie. Gdy zamieszkała w Warszawie, zaangażowała się w tajną działalność oświatową. Wyszła za mąż za Mieczysława Brzezińskiego, przyrodnika, działacza społecznego i publicystę, jednego z założycieli Koła Oświaty Ludowej w Warszawie. Koło powstało w 1882 roku i zajmowało się wydawaniem książek, głównie dla ludności wiejskiej, organizowaniem tajnych bibliotek we wsiach Królestwa Polskiego, kolportażem materiałów edukacyjnych i nauczaniem.

Jacek Mierzejewski, Portret żony, 1919, licencja PD, Wikimedia Commons

Brzezińska, wraz z młodszą siostrą Faustyną Morzycką (podobno była ona pierwowzorem Siłaczki z noweli Stefana Żeromskiego), działały intensywnie w Kobiecym Kole Oświaty Ludowej, które przygotowywało stosowne materiały, kształciło kadry społeczniczek, dostarczało na wieś podręczniki, elementarze, organizowało lekcje. Celami były walka z analfabetyzmem i budzenie wśród chłopów świadomości narodowej. Służyły temu wydawane przez Koło Oświaty Ludowej przystępnie napisane czytanki z zakresu geografii, historii czy literatury. Tę ostatnią przybliżano dzięki uproszczonym, skróconym wersjom najważniejszych dzieł (z kołem współpracowały Maria Konopnicka i Eliza Orzeszkowa). Rozalia Brzezińska prowadziła sekcję biblioteczną, w której gromadzono książki i tworzono dla wyjeżdżających na wieś nauczycielek zestawy samokształceniowe. Była też autorką wielu podręczników. Wydane dzięki zaangażowaniu Koła Oświaty Ludowej w latach dziewięćdziesiątych XIX i na początku XX wieku materiały miały wielotysięczne nakłady i wiele wznowień (nawet ponad 20).

Jacek Mierzejewski, Pogrzeb, około 1920, licencja PD, Kultura Otwock, Wikimedia Commons

Brzezińska przywiązywała dużą wagę do metod nauczania. W swym Małym elementarzu dla dzieci i samouków. Według najnowszych metod radziła: „Przede wszystkim nauczyciel musi nie tylko starać się nauczyć samego mechanizmu sztuki czytania i pisania, ale powinien mieć na uwadze rozwój umysłu dziecka, […] baczyć, aby nauka nie była suchą, ale żywą, pochłaniającą uwagę, przyjemną”. Podkreślała aspekt zabawy, namawiała, aby pozwalać dzieciom na swobodną ekspresję podczas rysowania i wskazywała na korzyści płynące z tak przyjemnego ćwiczenia dłoni, przydatnego potem w pisaniu. Zalecała lepienie literek z glinianych wałeczków i odwzorowywanie ich w zeszycie, przypominała o zróżnicowaniu lekcji, wprawkach głosowych z użyciem śmiesznych wierszyków, gier słownych i piosenek. Podawała gotowe przykłady.

Z myślą o dzieciach wiejskich założyła pisemko „Rozrywki”. Po śmierci męża w 1911 roku, współpracowała z etnografem Adamem Chętnikiem przy wydawaniu pisma dla młodzieży „Drużyna”. W 1915 roku współtworzyła czasopismo dziecięce „Płomyk”. Zmarła pod koniec 1923 roku w Piotrowicach Małych pod Nałęczowem.

Jacek Mierzejwski, Autoportret, 1915, Wikimedia Commons

Twórca portretu Rozalii Brzezińskiej Jacek Mierzejewski studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Floriana Cynka, Józefa Mehoffera i Leona Wyczółkowskiego. W trakcie stypendium w 1913 roku odwiedził między innymi Paryż i miasta Bretanii. W 1919 roku osiadł w Piotrowicach Małych. Był malarzem i grafikiem związanym z Formistami – awangardowym ugrupowaniem głoszącym odejście od realizmu w sztuce. W swoich pracach przedstawiał nieraz nieco karykaturalne, jakby trochę zdeformowane postaci (Pogrzeb). Martwe natury zdradzają jego fascynację malarstwem Paula Cézanne’a. Ilustrował książki dla dzieci, pracował dla czasopism. Portretował najbliższych, między innymi swoją żonę Stanisławę Brzezińską. Zmarł na gruźlicę w 1925 roku w wieku 42 lat.

Ewa Olkuśnik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

„Babska” nauka w tajemnicy. Uniwersytet Latający i Jadwiga Szczawińska-Dawidowa

Nielegalna kandydatura Marii Dulębianki, czyli walka o prawa wyborcze kobiet na wszelkie sposoby
Kurs: równouprawnienie kobiet. Paulina Kuczalska-Reinschmit i czasopismo „Ster”

Pierwsze ludowe posłanki. Jadwiga Dziubińska i Irena Kosmowska w Sejmie Ustawodawczym