Kaziuki. Sceny z życia przedwojennego Wilna

Fotografie Bolesławy Zdanowskiej z kolekcji Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu

„Pójdź kochany turysto w te kiermaszowe uliczki, których ściany tworzą góry obwarzanków, zwanych u nas powszechnie smorgońskimi, serc barwnych i gorących, stosów beczek i cebrów, garnków, kilimów i płócien” – zachęcał „Wilnianin” w 1937 roku do odwiedzenia jarmarku Świętego Kazimierza. Atmosferę tego wyjątkowego wydarzenia doskonale oddają zdjęcia Bolesławy Zdanowskiej z polskich i litewskich zbiorów.

 

O Bolesławie Zdanowskiej pisze się prawie zawsze w kontekście jej współpracy z mężem Edmundem. Oboje byli uczniami Jana Bułhaka, a także członkami powołanych przez niego organizacji: Fotoklubu Wileńskiego i Fotoklubu Polskiego. Razem również prowadzili zakład fotograficzny w Wilnie w latach trzydziestych XX wieku, a potem, po wojnie, w Gdyni. Najczęściej wspólnie podpisywali odbitki, przez co trudno odróżnić prace każdego z nich. Szeroka publiczność znała je za sprawą wystaw, publikacji, a przede wszystkim licznie drukowanych pocztówek. Uważne przyjrzenie się powstałym w okresie wileńskim pracom pozwala na wydzielenie z nich grupy kadrów, które niewątpliwie wyszły z warsztatu Zdanowskiej. Bardziej niż architektura czy pejzaże Wileńszczyzny interesowali ją bowiem jej mieszkańcy. Zdjęcia te przedstawiają między innymi sceny z lokalnych jarmarków, organizowanych w rytmie świąt religijnych, z których najważniejsze to Kaziuki rozpoczynające się w Dzień Świętego Kazimierza – patrona miasta (4 marca), kiermasze na dni świętego Jerzego, świętych Piotra i Pawła oraz targi Świętego Bartłomieja.

Bolesława Zdanowska, Kiermasz św. Kazimierza, tzw. Kaziuki, Wilno, lata trzydzieste XX w., Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, prawa zastrzeżone, dzięki uprzejmości muzeum

Największym rozmachem i popularnością cieszyły się Kaziuki odbywające się w Wilnie od 1636 roku, kiedy uroczyście przeniesiono relikwie księcia Kazimierza Jagiellończyka, wyniesionego na ołtarze przez papieża Klemensa XIII, do kaplicy w katedrze wileńskiej. Od tego czasu na plac katedralny, a potem plac Łukiski, zjeżdżali się chłopi, rzemieślnicy i artyści, początkowo z regionu, a później z całej Litwy, oferując swoje towary, z których najbardziej zachwycano się ponoć sercami piernikowymi.

Bolesława Zdanowska, Kiermasz św. Kazimierza, tzw. Kaziuki, Wilno, lata trzydzieste XX w., Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, prawa zastrzeżone, dzięki uprzejmości muzeum

Wspominający wileńską młodość Tadeusz Łopalewski pisał: „Ogromne powodzenie na kaziukowym targu miały wielkie, kolorowe, lukrem ozdobione serca piernikowe, z napisem «Kocham cię» albo «Przym moje serce». Młodzieńcy ofiarowywali je swym dziewczynom, z wymownym spojrzeniem w oczy”. Zdanowska dokumentowała urocze sprzedawczynie serc i innych osób handlujących na Kaziukach w latach trzydziestych, a jej zdjęcia charakteryzują się świeżością spojrzenia, żywym i autentycznym zainteresowaniem modelem. Robiona przez kilka lat dokumentacja Kaziuków stanowi dziś cenny materiał ukazujący nie tylko przedstawicieli różnych warstw społeczeństwa północno-wschodniej części II Rzeczypospolitej, ale też ich zawody oraz wytwory, z których sporo obecnie nie istnieje.

Bolesława Zdanowska, Kiermasz św. Kazimierza, tzw. Kaziuki, Wilno, lata trzydzieste XX w., Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, prawa zastrzeżone, dzięki uprzejmości muzeum

Zdanowska, choć urodzona w Warszawie, pochodziła z rodziny o korzeniach rosyjskich. W wieku 16 lat zamieszkała z rodzicami w Kownie, a cztery lata później, w 1928 roku, została studentką założonego przez Jana Bułhaka i Ferdynanda Ruszczyca Zakładu Fotografii Artystycznej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Ślub z fotografem Edmundem Zdanowskim odbył się już po jej debiucie na Wystawie Fotografii Artystycznej we Lwowie w 1927 roku.

Bolesława Zdanowska, Kiermasz św. Kazimierza, tzw. Kaziuki, Wilno, lata trzydzieste XX w., Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu, prawa zastrzeżone, dzięki uprzejmości muzeum

Prowadzony przez nią wspólnie z mężem wileński zakład strawił pożar w 1944 roku, przez co duża część archiwum odbitek i negatywów została stracona. Szczęśliwie zachowana część przedwojennej spuścizny, znajdująca się w zbiorach instytucji oraz kolekcjach prywatnych, jest wyjątkowym świadectwem funkcjonowania wielonarodowościowego społeczeństwa wschodnich terenów II Rzeczypospolitej. Po przeprowadzce do Gdyni Zdanowscy kontynuowali działalność fotograficzną i edukacyjną, tworząc zrąb tamtejszego środowiska twórczego oraz pozostawiając grono uczniów.

Małgorzata Grąbczewska

Powrót
drukuj wyślij facebook

Most nadziei. Przeprawa przez Wisłę w powojennej Warszawie w obiektywie Zofii Chomętowskiej, w zbiorach Muzeum Warszawy

W poszukiwaniu istoty miasta. Panoramy Wilna na fotografiach Jana Bułhaka przechowywanych w Muzeum Sztuki w Łodzi

Tradycja kontra modernizacja? Kolorowa fotografia z okolic Łazisk Górnych autorstwa Henryka Poddębskiego ze zbiorów Muzeum Historii Polski w Warszawie

 

Krzycząca cisza. Fotografie zburzonej Warszawy Leonarda Sempolińskiego w Muzeum Sztuki w Łodzi
Okupowany Toruń w obiektywie niemieckiego fotografa. Prace Kurta Grimma ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu
Kobiety Niepodległości. Fotografia żołnierek Ochotniczej Legii Kobiet w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego

Gęś na ołtarzu królowej nauk. Lwowska szkoła matematyczna na fotografiach ze zbiorów Muzeum Książąt Lubomirskich

Edward Trzemeski. Artysta, który sfotografował pogrzeb Aleksandra Fredry

 

Świątynia jak ze snu. Kościół Świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie i jego wyjątkowa sztukateria

Poeta, któremu miejsca ustąpiła Matka Boska. Fotografie pomnika (kolumny) Adama Mickiewicza we Lwowie  ze zbiorów  Muzeum Książąt Lubomirskich

Od pucybuta do milionera. O Janie Mieczkowskim – fotografie warszawskim, łowcy nagród