Handel i architektura

Zabudowa terenu Targów Wschodnich we Lwowie na fotografiach z kolekcji Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu

W 1938 roku, przy okazji XVIII Targów Wschodnich, w „Gazecie Lwowskiej” napisano: „Targi Wschodnie, odgrywając poważną rolę w całokształcie życia gospodarczego kraju, specjalną wagę posiadają dla Lwowa. Z chwilą odrodzenia się naszej państwowości Lwów ze stolicy wielkiego kraju koronnego austriackiego spadł do roli miasta wojewódzkiego, pozbawionego prawie przemysłu. Jedyny więc kierunek, w którym rozwój miasta miał pewne widoki powodzenia, było uczynienie z miasta ważnego emporium handlowego, do czego predestynuje go położenie geograficzne”.

 

Od początku Targów Wschodnich w 1921 roku do ostatniej ich edycji w 1939 roku, rozpoczętej – pomimo wybuchu wojny – 2 września, impreza rokrocznie zyskiwała na znaczeniu, budząc ogromny entuzjazm lwowiaków i ciesząc się wsparciem miasta. Patronat nad Targami sprawowały Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych, doceniające ich znaczenie w polityce handlowej Polski. Targi, przetrwawszy światowy kryzys lat 1929–1935, od 1936 roku stały się najważniejszą tego typu imprezą w Europie Wschodniej, ściągającą wystawców z całego świata – od USA po Chiny. W niektórych latach obecny był też Związek Radziecki, ku oburzeniu polskiej publiczności. Jeden z dziennikarzy tak opisywał wnętrze jego pawilonu: „Nad drzwiami krwawa gwiazda bolszewicka z młotem i sierpem. Wewnątrz wszystko krwawi się czerwienią, wszędzie sowieckie emblematy. Aż oczy bolą”.

Pawilon centralny Targów Wschodnich we Lwowie, budowa w 1922 roku, fot. Zakład fotograficzny „Kordyan” (Lwów), 1922–1926, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Wszystkie edycje targów odbyły się w ulubionym przez lwowiaków parku Stryjskim, w miejscu, gdzie już w 1895 roku urządzono Powszechną Wystawę Krajową. Obszar Targów Wschodnich rozrósł się ostatecznie do powierzchni 220 tysięcy metrów kwadratowych. Teren ten zaopatrzono we wszelkie nowoczesne udogodnienia umożliwiające sprawną komunikację, kluczową dla nowoczesnego biznesu: linię telegraficzną i telefoniczną, radiostację, a także linię kolejową i tramwajową.

Aleja główna Targów Wschodnich we Lwowie, fot. nieznany, nie przed 1926 rokiem, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Na potrzeby Targów Wschodnich zaadaptowano zabudowania dawnej Powszechnej Wystawy Krajowej, spośród których najokazalszy był neobarokowy Pałac Sztuki. Jednak w związku z ogromnym zainteresowaniem ze strony wystawców już przed pierwszą edycją zaistniała potrzeba postawienia nowych pawilonów i kiosków. Odtąd kompleks terenów wystawowych stale się powiększał. Ponieważ budynki były wizytówką Targów i wystawców, do ich projektowania zatrudniano najlepszych architektów tamtych czasów, przeważnie miejscowych, ponieważ lwowska szkoła architektury należała do wiodących w kraju. Jej członkowie traktowali tereny wystawowe jako swego rodzaju poligon doświadczalny. Znalazły się tam obiekty wzniesione w większości nurtów stylowych budownictwa lwowskiego dwudziestolecia międzywojennego.

Drewniany pawilon w tak zwanym stylu dworkowym, popularnym jeszcze w latach dwudziestych XX wieku i uważanym za jeden z nurtów polskiego stylu narodowego, fot. nieznany, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Na początku lat dwudziestych dominował już modernizm, choć pomieszany jeszcze ze stylami historycznymi. Nowoczesna konstrukcja postawionego w 1922 roku Pawilonu Centralnego Targów Wschodnich zyskała klasycystyczną, a konkretniej – empirową szatę. Budowla, wzniesiona według projektu zespołu w składzie: Witold Blada, Bronisław Wiktor, Tadeusz Wróbel i Jan Bagieński, stała się jedną z wizytówek terenów wystawowych. Część środkowa Pawilonu ogromnym półkolem otaczała plac zamykający aleję dojazdową do Targów od ulicy Stryjskiej. Na narożnikach wieńczących ją pylonów znajdowały się rzeźby uskrzydlonych sfinksów.

Na środku wspomnianego placu w 1926 roku zbudowano najbardziej znany pawilon Targów Wschodnich, przeznaczony dla znanego producenta wódek – firmy J.A. Baczewski. Budowla projektu Erwina Wieczorka swoją „kryształową” strukturą nie tylko wpisywała się w art déco, ale budziła też zamierzone skojarzenia z karafką. Jej elewacje wypełniały na całej wysokości witryny z ustawionymi w nich butelkami. Można powiedzieć, że pawilon Baczewskiego stał się swego rodzaju ikoną popkultury wśród lwowiaków, wymieniano go między innymi w piosenkach. Stanisław Lem wspominał o nim w powieści autobiograficznej Wysoki Zamek: „Zimą i latem królowała nad [placem] wieża Baczewskiego, czworoboczna, cała obłożona rzędami kolorowych pełnych butelek. Byłem tylko ciekaw, czy tam jest prawdziwy likier, czy tylko kolorowa woda, ale nikt tego nie wiedział”.

Pawilon Baczewskiego (budowa w 1926 roku) czasami wynajmowało Polskie Radio, fot. nieznany, po 1926 roku, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

Światowy kryzys gospodarczy zatrzymał budowę kolejnych pawilonów aż do 1937 roku, kiedy postawiono dwa budynki w stylu nowoczesnego funkcjonalizmu, należące do Państwowego Monopolu Tytoniowego i Państwowego Monopolu Spirytusowego. Charakteryzowały się one malowniczo rozczłonkowaną bryłą urozmaiconą zaokrąglonymi narożami, asymetrycznymi formami i wysoką jakością użytych materiałów, między innymi kafelków w wykończeniu elewacji.

Pawilon Polskiego Monopolu Tytoniowego, fot. Tadeusz Maciejko, wydawnictwo Książnica-Atlas, 1938, pocztówka, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich

W przededniu wybuchu II wojny światowej Targi Wschodnie dysponowały 26 wielkimi pawilonami oraz kilkudziesięcioma pawilonikami i kioskami. Chociaż większość tych budynków już nie istnieje, to jednak w czasach świetności były one chętnie fotografowane i reprodukowane na pocztówkach. Powstała w ten sposób historyczna dokumentacja znajduje między innymi w zbiorach Muzeum Książąt Lubomirskich, które wraz z Zakładem Narodowym imienia Ossolińskich zostało przeniesione po wojnie ze Lwowa do Wrocławia.

Wojciech Gruk

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Polskie zioła na nowojorskiej wystawie, czyli dziedzictwo farmaceutyczne w zbiorach Muzeum Polskiego w Ameryce

 

Sukienka z kontusza? Modowa ekspozycja Ireny Pokrzywnickiej na wystawie w Nowym Jorku

 

Między "Kobietą na delfinie" i "Żniwiarką".  Pamiątkowy medal z Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu ze zbiorów Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości

Wizytówka ze zdjęciem? Carte de visite, czyli o pewnym dziewiętnastowiecznym wynalazku w fotografii ze zbiorów Muzeum Książąt Lubomirskich

 

Gęś na ołtarzu królowej nauk. Lwowska szkoła matematyczna na fotografiach ze zbiorów Muzeum Książąt Lubomirskich