Odzyskanie niepodległości w 1918 roku sprawiło, że Polska zaczęła pilnie potrzebować nowego rodzaju sztuki. Malarstwo, rzeźba i wzornictwo musiały godnie reprezentować odradzający się kraj na arenie międzynarodowej. Miało być nowocześnie i patriotycznie, a przykładem tych tendencji może być żakardowa tkanina Lucjana Kintopfa z Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Dumne, zgeometryzowane orły Kintopfa powstały w 1927 roku, a ich estetyka i sposób wykonania doskonale wpisywały się w zjawiska zachodzące nie tylko w kraju, ale również za granicą. Świadczą one również o zmianach, jakie przyniosła Międzynarodowa Wystawa Sztuki i Wzornictwa zorganizowana w Paryżu w 1925 roku. Secesyjne, roślinne motywy zostały wówczas wyparte przez formy geometryczne, które od francuskiej nazwy ekspozycji zaczęto określać stylem art déco. W tej nowoczesnej oprawie świetnie odnaleźli się polscy artyści, między innymi Józef Czajkowski, Jan Szczepkowski i Zofia Stryjeńska. Większość z nich należała do stowarzyszenia Warsztaty Krakowskie, utworzonego w 1913 roku. Awangarda w ich ujęciu była mocno nasycona motywami ludowymi.
Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Przemysłu Współczesnego w Paryżu – ekspozycja w pawilonie polskim; kaplica autorstwa rzeźbiarza profesora Jana Szczepkowskiego, licencja PD, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Próby stworzenia stylu narodowego podejmowano już od przełomu XIX i XX wieku, ale na dużo mniejszą skalę. Odzyskana w 1918 roku niepodległość dała Polsce pełne prawo do udziału w wielkich wystawach światowych, które przyczyniły się do dostrzeżenia potrzeby budowania wizerunku kraju na arenie międzynarodowej. To zjawisko sprawiło również, że sztukę coraz częściej traktowano jako towar eksportowy. Niestety, nagrody dla członków Warsztatów Krakowskich na paryskiej wystawie nie przełożyły się na sukcesy finansowe. Stowarzyszenie zostało rozwiązane, a w 1926 roku pustkę po nim zastąpiła Spółdzielnia Artystów „Ład”. Z nią też od samego początku związał się Lucjan Kintopf.
Wystawa Sztuka Wnętrza i Sztuka Hafciarska w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie zorganizowana przez Spółdzielnię Artystów Plastyków „Ład”, fragment ekspozycji, 1936, licencja PD, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Kintopf, urodzony w 1898 roku, był projektantem tkanin i mebli, architektem wnętrz, niezwykłym pedagogiem, a także wynalazcą. Od początku działalności „Ładu” należał do spółdzielni, a w 1927 roku został jej dyrektorem. Dyplom w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych obronił dwa lata później, gdy na swoim koncie miał już wiele wybitnych prac i osiągnięć. Jedno z nich stanowiło wdrożenie przemysłowej techniki żakardu do tkaniny artystycznej, którą to metodę opracowywał w latach 1925–1927. Pierwsza maszyna żakardowa powstała w 1805 roku, a wynalazł ją Joseph Marie Jacquard. Nitki były w niej sterowane za pomocą kart perforowanych, na których pojawiały się różnie rozmieszczone otwory. To właśnie one uruchamiały mechanizm wybierający odpowiedni kolor nici. Pozwalało to tworzyć bogate i skomplikowane wzory, a maszynę Jacquarda uznaje się za przodka naszych komputerów. Urządzenie to stosowano jednak głównie w fabrykach. Kintopf wprowadził zmiany.
Lucjan Kintopf, Orły duże (I wersja), Warszawa, 1927, Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi
Tkanina Orły duże z kolekcji Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi stanowi przykład nowego, zmechanizowanego „spojrzenia” na artystyczną twórczość tkacką. To jeden z postulatów nowego stylu, którego narodziny przypisuje się paryskiej wystawie z 1925 roku – rękodzieło zaczęła wypierać maszyna pojawiająca się w różnych odsłonach i odmiennych kierunkach awangardy. Wraz z nią zaistniały geometria i dynamika, tak charakterystyczne dla art déco.
Orły świadczą również o obecności akcentów patriotycznych w sztuce tego okresu. Krajowe wyroby i polskie motywy lansowano nie tylko w latach dwudziestych XX wieku, ale również w kolejnej dekadzie. Odbywały się wówczas bale polskiego jedwabiu, krajowego perkalu, a jedną z aktywnie działających na tym polu osób była Jadwiga Beck, żona ministra Józefa Becka. Na zorganizowanym przez nią przyjęciu (modne garden party) w 1933 roku podziwiano specjalnie zaprojektowany pawilon Spółdzielni Artystystów „Ład”, którego ścianę zdobiły… orły Kintopfa!
Garden party w Warszawie u Jadwigi Beck, żony ministra Józefa Becka, 1933, licencja PD, Narodowe Archiwum Cyfrowe
Kintopf w okresie międzywojennym opracował projekty również innych tkanin z orlimi motywami. Wśród nich były Orlęta Sejmowe czy Orlęta Olimpijskie, zrealizowane już w latach trzydziestych XX wieku. Artysta pracował nie tylko nad tkaninami, ale również interesował się technikami włókienniczymi. W 1938 roku opatentował klawiaturowe krosno do projektowania i wyrobu tkanin artystycznych. Jego umiejętności i talent doskonale wpisywały się w czasy, kiedy sztuką zaczęła rządzić maszyna, a odradzający się kraj potrzebował nowoczesnego wzornictwa. Kintopf zmarł w Łodzi w 1979 roku, a jego archiwum – podobnie jak Orły duże – znajduje się w zbiorach Centralnego Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.
Aneta Dmochowska
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU