Niedokończona?

Szkoła wiejska z drewna i ręcznie rysowana mapa Europy z 1918 roku ze zbiorów Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

W wiejskiej szkole z końca XIX wieku, przeniesionej do Parku Etnograficznego Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, jest eksponowana mapa Europy, ręcznie rysowana przez nauczyciela po zakończeniu I wojny światowej.

W Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znajduje się szkoła z końca XIX wieku, przeniesiona ze wsi Wydrna koło Brzozowa. To drewniany zrębowy budynek z czterospadowym dachem krytym gontem. Wejście prowadzi do sieni, stąd do izby lekcyjnej, a następnie do dwóch pomieszczeń dla nauczyciela. Izbę lekcyjną z klepiskiem oświetlają dwa małe okienka i lampa naftowa zawieszona u tragarza (belka, na której wspiera się powała). Pod ścianą stoją: rząd długich na pięć miejsc ławek z otworami na kałamarze, stół dla nauczyciela na podwyższeniu – „gradusie”, przed ławkami tablica na trójnogu podnoszona i obniżana za pomocą kołków oraz liczydło na stojakach z gałkami przesuwanymi po prętach.

Szkoła z Wydrnej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Na ścianie wiszą mapy Europy. Na jedną z nich nauczyciel próbował nanieść zmiany polityczne po zakończeniu Wielkiej Wojny. Autor napisał ozdobnymi literami: „Mapa Europy rysował W. Kulisch”. Prawdopodobnie wzorował się na mapach wcześniej wydawanych w Wiedniu. Druga to „Mapa ścienna Europy zrysował B. Kozenn nazwy polskie wpisał Dr E. Janota Wiedeń Nakładem Edwarda Hölzla”. Wydaje się, że na tej mapie wzorował się Władysław Kulisch. Rysował na 16 kartonikach o wymiarach 33,5 x 28 centymetrów i w takiej formie obiekt trafił do muzeum. Część konturów lądów, granice państw, sieć wodną i napisy wykonał czarnym tuszem, wypełniał je pastelami zielonymi, pomarańczowymi, rozbielonymi ugrowymi, niektóre pozostawił bez koloru, zbiorniki wodne malował w różnych odcieniach niebieskiego. Prawie wszystkie nazwy są takie same jak na mapie wiedeńskiej, tylko nie naniósł nazw państw zaborczych. Polskę zaznaczył w zarysie zbliżonym do późniejszego, z okresu międzywojennego. Na północnym wschodzie wymienia Litwę (brakuje na mapie Kozenna), Kurlandyę (na mapie Kozenna – Inflanty) oraz Estlandyę. Zaznacza Czecho Słowacyę (brak na mapie Kozenna), lecz nie Węgry. Na południowym wschodzie nad Morzem Czarnym są Besarabia i Multanya, Turcya, a na Półwyspie Bałkańskim – Macedonia i Albania, nie ma wskazanej Serbii i Wołoszczyzny (podpisane na mapie Kozenna). Kulisch, co zrozumiałe, nie orientował się w późniejszych zmianach granic, ustalonych w traktacie wersalskim. Nie wiemy, jak długo i czy korzystano z tej mapy w szkole. Możliwe, że po traktacie wersalskim i działaniach plebiscytowych nie zachodziła już potrzeba wprowadzenia zmian i dokończenia mapy. W muzeum osobne kartoniki podklejono taśmą, nałożono na bibułkę japońską, od góry i dołu ujęto w dwie wyokrąglone, malowane na czarno listwy umożliwiające zawieszenie na ścianie. W wielu placówkach podobne wyposażenie wnętrza przetrwało dwudziestolecie międzywojenne, a wymieniona szkoła służyła celom oświatowym jeszcze podczas okupacji niemieckiej.

Mapa Europy narysowana przez nauczyciela Władysława Kulischa w 1918 roku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Kulisch uczył i mieszkał od 1917 roku w szkole w Falejówce koło Sanoka, wybudowanej w 1897 roku zgodnie z zaleceniami Rady Szkolnej Krajowej na działce właścicieli ziemskich. Została wymurowana, miała jedną izbę lekcyjną i mieszkanie dla nauczyciela. Szkoła była jednoklasowa, a po reformie w 1932 roku – czteroklasowa. Nauczyciel angażował się w działalność założonego przez siebie zespołu teatralnego i orkiestry, szczególnie w latach 1922–1923. Rozpisywał role wystawianych sztuk, przygotowywał afisze. Ostatnie przedstawienie dawano jeszcze w roku szkolnym 1938/1939. Dzieci uczyły się w tym budynku do 1947 roku.

Wnętrze izby lekcyjnej w szkole z Wydrnej, na ścianie narysowana przez nauczyciela mapa, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Radę Szkolną Krajową powołano w Galicji w 1867 roku, ale dopiero ustawą sejmu galicyjskiego w 1873 roku wprowadzono bezpłatną i obowiązkową naukę dla wszystkich dzieci od 6 do 12. roku życia. Szkoły miały być utrzymywane przez gminy i dwory. Na przełomie XIX i XX wieku w Radzie Szkolnej Krajowej opracowano plany budynków szkolnych. Musiały zawierać salę do nauki, mieszkanie dla nauczyciela kierującego oraz wolno stojące wychodki drewniane.

Wnętrze izby lekcyjnej w szkole z Wydrnej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

W szkołach elementarnych, zwanych pospolitymi, uczono w języku ojczystym. Były one czterostopniowe, stopień trzeci i czwarty przerabiano po dwa lata. Pod koniec I wojny światowej w kronikach szkolnych przeplatały się informacje o wiernopoddańczym stosunku do panującego z wiadomościami na temat przejawów patriotyzmu polskiego – równocześnie obchodzono imieniny cesarza i prowadzono zbiórkę na Legiony Polskie.

Tabliczki do pisania na ławkach we wnętrzu szkoły z Wydrnej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. M. Kraczkowski

Po odzyskaniu niepodległości na ziemiach dawnego zaboru austriackiego szkolnictwo powszechne oparto na bazie oddziedziczonej po czasach autonomii galicyjskiej. Zachowano ustrój szkolny z sześcioletnią szkołą powszechną dla wsi i siedmioletnią dla miast. Dopiero reforma z 1932 roku objęła cały teren Polski. Wprowadzono wówczas siedmioletnią szkołę powszechną. Przy placówkach oświatowych zakładano teatry, chóry, czasami orkiestry. W szkołach bardzo dbano o wychowanie patriotyczne i obywatelskie, organizowano obchody rocznicy Konstytucji 3 maja, Święto Niepodległości, obchodzono imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego i prezydenta Ignacego Mościckiego.

Danuta Blin-Olbert

 

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Połączenie kościołów wschodniego i zachodniego w jednej świątyni. Cerkiew z Rosolina w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Kuczka – architektoniczna pamiątka ucieczki Żydów z Egiptu. Dom żydowski z otwieranym dachem w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Po polsku u Ducha Świętego. Szkoła i kościół pod wezwaniem Świętego Ducha w Winnipeg, Manitoba w Kanadzie

Kuźnie – miejsce towarzyskich spotkań i nowinek ze świata. Dwie kuźnie w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Stary młyn nad potokiem. Woda na młyn – młyn wodny z kołem nasiębiernym w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Chata malowana „na krasno jak u Rusinów” – mawiali ich polscy sąsiedzi…Chyża łemkowska w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Stół z paką. Stoły skrzyniowe w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Młyny wietrzne. Wiatraki z Podkarpacia w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku

Sikawka konna z Posady Jaćmierskiej. Wóz strażacki z kolekcji Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku