W 2026 roku Gdynia będzie świętować 100-lecie nadania praw miejskich, szczególny dzień w swej historii. Czy można wskazać moment, od którego wszystko się zaczęło? Gdyńska artystka tkaniny, Teresa Szydłowska, bez wahania i całkiem dosłownie sięga do źródeł, ukazując na swym gobelinie miejsce, w którym powstał przyszły port, pozwalając wraz z nim wyrosnąć miastu.
W zbiorach Muzeum Miasta Gdyni znajduje się dużych rozmiarów gobelin (166 x 194 centymetrów) prezentujący historyczne miejsce. To właśnie tu, u ujścia rzeki Chylonki, zaplanowano olbrzymią inwestycję, która zmieniła na zawsze życie rolniczej wioski – Gdyni.
Teresa Szydłowska, gobelin Zanim powstało miasto, 1984, fot. L. Żurek, Muzeum Miasta Gdyni
Wytkana z wełny kompozycja nie przedstawia wielu szczegółów. Dwa jasne, piaszczyste brzegi otaczają wpływające do morza wody Chylonki. Błękit łączy się z błękitem, aż po ciemniejszy, granatowy horyzont. Ziemia i woda zdają się istnieć poza czasem, zatrzymane w szczególnym momencie, na chwilę zanim wybrzmi stwórcze „stań się”.
Fotografia lotnicza przedstawiająca fragment portu wewnętrznego: gotowy basen imienia Marszałka Józefa Piłsudskiego i będący w budowie basen imienia Ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego. U dołu zdjęcia magazynów na nabrzeżu Polskim, a z prawej strony zbudowane w 1927 roku Magazyn nr 1 oraz Kapitanat Portu, fot. nieznany, 1931, Muzeum Miasta Gdyni, licencja PD
23 września 1922 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni. W artykule 1 ustawy czytamy: „Upoważnia się Rząd do poczynienia wszelkich niezbędnych zarządzeń celem wykonania budowy portu morskiego przy Gdyni na Pomorzu, jako portu użyteczności publicznej”. Datę podpisania ustawy przyjmuje się za formalny początek Portu Gdynia. Można w tej decyzji widzieć zalążek przyszłego miasta.
Teresa Szydłowska przy warsztacie tkackim, lata osiemdziesiąte XX wieku, Muzeum Miasta Gdyni
Skąd zainteresowanie tkaniną właśnie w Gdyni? Teresa Szydłowska trafnie wskazała nie tylko genezę miasta, ale i możliwości, jakie zaistniały dla tkaniny. Zacytujmy: „Kiedy w 1976 roku rozpoczynałam starania o stworzenie w Gdyni dorocznej imprezy artystycznej o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, nie myślałam, że impreza nasza zakorzeni się w niej na stałe. Wszak tradycje tkackie to Kowary, Łódź, Kraków, Zakopane.
Teresa Szydłowska (na pierwszym planie, w kapeluszu, głaszcze psa) podczas pleneru w Osterholz-Scharmbeck, lata osiemdziesiąte XX wieku, Muzeum Miasta Gdyni
W Gdyni nie było żadnej fabryki, przy której – jak niegdyś w Kowarach – można było zorganizować plener. Było natomiast na całym Wybrzeżu liczne środowisko twórców uprawiających tę dziedzinę sztuki i była na wskroś w owych czasach nowoczesna i europejska instytucja – Izba Wełny”. Wsparcie ówczesnego dyrektora Jerzego Abacjewa pozwoliło artystom korzystać ze świetnego surowca. Izba Wełny sponsorowała plener „Inspiracje” do 1983 roku.
Zaproszenie na wystawę Inspiracje ’85 kuratorowaną przez Teresę Szydłowską, 1986, Muzeum Miasta Gdyni
Urodzona w 1939 roku artystka studiowała na Wydziale Architektury Wnętrz w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku). W 1966 roku obroniła dyplom. W 1976 roku zainteresowała się tkaniną artystyczną, rozpoczynając jednocześnie organizację cyklu plenerów i wystaw „Inspiracje”. Od 1986 roku realizowała też prace w technice papieru czerpanego. Otrzymała wiele nagród i wyróżnień, między innymi Nagrodę Prezydenta Miasta Gdyni (1988, 1992). Brała udział w Olimpijskim Konkursie Sztuki w Warszawie (1980), Biennale Sztuki Gdańskiej, „Inspiracjach” w Gdyni.
Teresa Szydłowska z grupą przyjaciół podczas pleneru w Osterholz-Scharmbeck (siedzi w środku, w białej koszuli i ciemnej spódnicy), lata osiemdziesiąte XX wieku, Muzeum Miasta Gdyni
Prace artystki możemy odnaleźć w muzeach – w Słupsku, Malborku, Sportu i Turystyki w Warszawie, Narodowym Muzeum Morskim w Gdańsku, Muzeum Miasta Gdyni, Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, a także w Izbie Wełny w Gdyni oraz w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą, na przykład w Niemczech, Holandii, Francji, Szwecji, Norwegii, Wielkiej Brytanii, USA, Australii i Meksyku. Teresa Szydłowska zmarła 22 stycznia 2014 roku w wieku 74 lat. Spoczywa na cmentarzu Witomińskim w Gdyni.
Ostatni plener XXV Inspiracji, 2000, Muzeum Miasta Gdyni
Budowa portu wymagała wielu rąk do pracy, jak magnes przyciągała młodych, energicznych ludzi. Gdynia z liczącej w 1921 roku 1268 mieszkańców wsi, w pięć lat przekształciła się w dwunastotysięczne miasto, by w przededniu II wojny światowej notować niemal 130 tysięcy mieszkańców. Teresa Szydłowska nie pokazuje jednak ludzi czy budowy nowoczesnego portu. Interesowało ją to, co „zanim” – woda i piasek. I nieskończone możliwości.
Anna Śliwa
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
