Kto dziś pamięta, że nazwa „oczepiny” wiąże się z nałożeniem dziewczynie czepca podczas obrzędu weselnego? W dawnych zaślubinach był to najważniejszy moment. Dopiero „oczepiona” panna stawała się żoną i już na zawsze zmieniał się jej status w oczach pozostałych członków społeczności.
Czepiec to najbardziej charakterystyczny element dawnego stroju ludowego na Dolnym Śląsku. Każda mężatka posiadała co najmniej jedno takie odświętne nakrycie głowy, niektóre miały kilka i wkładały je na różne okazje. Zdobione ręcznie wykonywanymi koronkami, cekinami, szkiełkami, koralikami, jedwabnymi wstążkami, haftowane złoconymi i posrebrzanymi nićmi czepce stanowiły często najcenniejszą część ubioru tutejszej kobiety, świadcząc o zamożności zarówno jej samej, jak i jej męża.
Czepiec trzyczęściowy, Dolny Śląsk, XIX wiek, Muzeum Etnograficzne, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Czepce szyto z różnych tkanin: jedwabiu, aksamitu, brokatu, wełny, płótna bawełnianego lub lnianego oraz tiulu. Na co dzień noszono te z materiałów bardziej popularnych i tańszych – wełny i bawełny; podczas wesel, chrzcin i ważnych świąt – brokatowe, srebrne i złote z białą koronką. Na pogrzebach i w Wielki Piątek wkładano najczęściej czepce w kolorze czarnym, jednak pod koniec żałoby powszechniejsze były już niebieskie.
Czepiec z „brodą”, Dolny Śląsk, XIX wiek, Muzeum Etnograficzne, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Ze względu na krój można podzielić je na jedno- oraz dwu- i trzyczęściowe. Aby zachowały swój kształt, konstrukcję usztywniano kawałkami kartonu lub grubym płótnem. W okolicach Nysy kobiety nosiły też czepce obszyte futerkiem, zwane komodami. Charakterystyczny był także tak zwany czepiec z „brodą”, czyli dodatkową, długą, usztywnioną koronką, często zawiązywaną z przodu wstążeczką. Koronki te przypominały czasami skrzydła otaczające z dwóch stron twarz kobiety.
Czepiec trzyczęściowy, Dolny Śląsk, XIX wiek, Muzeum Etnograficzne, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Na ilustracjach możemy zobaczyć czepiec wykonany z aksamitu obszytego metalową bordiurą i jedwabną białą wstążką, czepiec z „brodą” – czarną usztywnianą koronką, wyszywany kolorowymi cekinami i ozdobiony różową jedwabną wstążką oraz biały płócienny czepiec obszyty tiulem i udekorowany materiałami pasmanteryjnymi, kwiatami z barwionego płótna i jedwabną czerwoną wstążką, przetykaną złotymi nićmi.
Kobieta w czepcu z „brodą”, Dolny Śląsk, przed 1939 rokiem, Muzeum Etnograficzne, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Kolekcja czepców dolnośląskich, która znajduje się w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu, liczy ponad trzysta sztuk i jest największa w polskich zbiorach muzealnych. Najstarsze opisywane wyżej nakrycia głowy pochodzą z XVIII wieku. Jednak większość tych cennych obiektów została wykonana w XIX wieku – okresie intensywnego rozwoju przemysłu tkackiego w tym regionie. Działały tu też liczne pracownie koronczarskie, w których powstawały między innymi złote i srebrne koronki klockowe. W wielu miastach regionu wytwarzano także wyroby pasmanteryjne, jak pajetki i cekiny. Uszycie czepca można było również zlecić wyspecjalizowanej czepkarce.
Dolnoślązaczka w czepcu z „brodą”, okolice Lwówka Śląskiego, XIX wiek, Muzeum Etnograficzne, oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Na ubiory regionalne, w tym wiejskie, na Dolnym Śląsku szczególnie silnie wpływała moda mieszczańska, znaczenie miały też wzorce docierające przez Niemcy z zachodniej Europy. W związku z tym strój ludowy w tym regionie do końca XIX wieku praktycznie wyszedł z użycia. Podczas gdy pozostałe elementy garderoby łatwo można było przerobić i dostosować do aktualnych trendów, w przypadku czepców wiązało się to z dużymi trudnościami. Jeśli z uwagi na zmieniającą się modę przestawano nosić te nakrycia głowy, wówczas zwykle przechowywano je, pieczołowicie zapakowane i zabezpieczone, jako rodzinne pamiątki przekazywane z pokolenia na pokolenie, a z czasem oddawano też do zbiorów muzealnych.
Marta Derejczyk
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
