Zabawka carewicza

Przedmiot, który łączy wiele wątków. Został stworzony jako zabawka, jednak jakość i koszty wykonania sprawiają, że niemożliwe jest proste skojarzenie z tą funkcją. Symbol potęgi przemysłu łódzkiego, ale również panowania rosyjskiego. Prezent przeznaczony dla carewicza Aleksego, którego jednak nigdy nie otrzymał.

Do wybuchu I wojny światowej Łódź znajdowała się w granicach zaboru rosyjskiego. Władzom i przemysłowcom łódzkim zależało na dobrych relacjach z carami. Jednym z pomysłów na pozyskanie przychylności władcy było ofiarowanie prezentów. W 1912 roku planowano podarować model krosna Aleksemu, synowi Mikołaja II i następcy tronu, jako pewnego rodzaju zabawkę oraz kolejny obiekt do kolekcji urządzeń technicznych młodego carewicza. Został on starannie wykonany z brązu, pozłacany, z dębową konstrukcją stołu oraz gablotą z kryształowego szkła belgijskiego.

Model krosna mechanicznego wyprodukowany dla carewicza Aleksego, 1912, Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, fot. P. Tomczyk, dzięki uprzejmości muzeum

Przedmiot powstał na zlecenie Rady Miejskiej w Łodzi w fabryce maszyn i odlewni żelaza Fryderyka Greenwooda. Ostatecznie nie został wręczony carewiczowi, gdyż za kosztowny obiekt nie zapłacili inni fabrykanci, a sam Greenwood nie chciał ponosić kosztów. Do przekazania nie doszło być może również dlatego, że Aleksy był chory na hemofilię, a w trakcie wizyty rodziny carskiej w Spale w 1912 roku nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia chłopca. Z tego powodu przyspieszono powrót do stolicy, co uniemożliwiło wizytę rodziny carskiej w Łodzi. Model krosna pozostał w Łodzi, w pałacu Greenwoodów, gdzie szczęśliwie przetrwał obie zawieruchy wojenne. Po zakończeniu II wojny światowej i upaństwowieniu majątku Greenwoodów opisywane krosno znalazło się w muzeum.

Sergey Egornov, Aleksy Mikołajewicz Romanow, 1911, Wikimedia Commons

Oprócz swojej ciekawej historii i przeznaczenia ten przedmiot ukazuje również rozwój produkcji maszyn włókienniczych w Łodzi. W XIX wieku budowano je przede wszystkim w Anglii i Belgii. Z uwagi na przepisy celne eksport urządzeń z tych państw był drogi. Nie zabraniano natomiast wyjazdu przedstawiciela rodziny z wiedzą, planami i pieniędzmi na wschód. W ten sposób do Łodzi trafili Greenwoodowie. Założyciel przedsiębiorstwa, Stephen Greenwood przybył do tego miasta z Anglii w latach siedemdziesiątych XIX wieku. W 1879 roku kupił działkę przy ulicy Orlej, a rok później rozpoczął działalność. Mieściły się tam między innymi tkalnia i przędzalnia oraz ślusarnia i odlewnia. Ostatecznie firma przestawiła się całkowicie na produkcję maszyn i przyborów dla przemysłu włókienniczego, wytwarzając na przykład krosna. Po śmierci Stephena zarządzanie firmą przejął syn Fryderyk i jego imię zostało wpisane w nazwę przedsiębiorstwa. Obecnie na terenie po zakładach znajduje się część Galerii Łódzkiej. Model krosna można zobaczyć w budynku D w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi.

Marcin Gawryszczak