Uprzejmie donoszę,

czyli kilka słów o skrzynkach pocztowych ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Najczęściej rozpoznawano je po wizerunku trąbki pocztowej. Różniły się formą, wielkością oraz materiałem, z którego były zbudowane. Bogatą kolekcję skrzynek pocztowych, pochodzących z różnych państw i epok, zgromadziło Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Wśród nich znajdują się i takie, które zachwycają dziś pięknem i starannością wykonania.

 

Pierwowzoru skrzynek pocztowych należy szukać w czternastowiecznej Wenecji, na której terenie pojawiły się Bocche di Leone – kamienne rzeźby z otworami, opatrzone wizerunkiem lwa świętego Marka. Można było wrzucić do nich skargi i poufne informacje. Nieco później podobnemu celowi służyły we Florencji zawieszane przy kościołach tamburi, do których wkładano – anonimowo – donosy! Pisano w nich o nieuczciwych mieszkańcach, o ich prawdziwych lub domniemanych przewinieniach czy o planowanych działaniach godzących w prawo.

Skrzynka pocztowa niemiecka pochodząca, 1896, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Rzeczywiste skrzynki pocztowe, stanowiące część systemu logistycznego poczty, pojawiły się w siedemnastowiecznym Paryżu. Zainstalował je w 1653 roku, na mocy przywileju wydanego przez Ludwika XIV, Jean-Jacques Renouard de Villayer. Utworzono w ten sposób pocztę miejską. Skrzynki były opróżniane przez pieszego posłańca aż trzy razy dziennie. Co ciekawe, nadawca listu musiał dołączyć doń bilet – port payé, który stanowił prototyp znaczka pocztowego. To właśnie system opłaty za przesyłkę listów hamował rozpowszechnianie się skrzynek pocztowych. Na terenie Prus skrzynki zostały zainstalowane dopiero w 1766 roku, w Bawarii pojawiły się w 1810 roku, w Księstwie Warszawskim, a dokładniej w Warszawie – w 1807 roku. Te ostatnie były przeznaczone wyłącznie dla żołnierzy armii napoleońskiej. Po klęsce Napoleona skrzynki zniknęły na wiele lat. Ponownie pojawiły się w Warszawie w połowie XIX wieku: pierwsza w 1842 roku, przeznaczona na listy wysyłane na koszt adresata, potem (w 1854 roku) dwie kolejne, do których można było wrzucać korespondencję w stemplowych kopertach pocztowych, czyli już z opłatą nadawcy.

Skrzynka pocztowa niemiecka – fragment ściany przedniej i bocznej z widocznym symbolem trąbki pocztowej oraz elementami ozdobnymi, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Kamieniem milowym w historii skrzynek okazały się znaczki pocztowe. Pierwszy pojawił się w 1840 roku w Wielkiej Brytanii. Stanowił jeden z elementów reformy systemu pocztowego, przeprowadzonej przez Rowlanda Hilla. Ujednolicono i uproszczono wówczas sposób przesyłania korespondencji, przyczyniając się do zwiększenia liczby skrzynek pocztowych. Wprowadzenie znaczków umożliwiło wrzucanie do skrzynek przesyłek opłaconych przez nadawcę.

Skrzynka pocztowa niemiecka – otwór do wrzucania korespondencji, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Jak wyglądały pierwsze skrzynki pocztowe? Zazwyczaj były wykonane z drewna. Często dla większej trwałości obijano je blachą, a także malowano w barwach narodowych. Na przednich ścianach często umieszczano wizerunek trąbki pocztowej, a czasem też godło państwa, do którego poczty skrzynka należała.

Skrzynka pocztowa austro-węgierska pochodząca, 1916, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Dzięki rozwojowi przemysłu około 1870 roku zaczęto masowo wytwarzać skrzynki z żeliwa. Łatwość ich produkcji sprawiła, że proste dotąd modele bogato dekorowano. Zdobienia te, często wykonane w duchu secesji, najliczniej pojawiały się na skrzynkach angielskich i niemieckich. Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu ma w swych zbiorach wiele takich obiektów. Posiadają one różne kształty, wielkości i dekoracje.

Skrzynka pocztowa austro-węgierska – kopertowy dach skrzynki, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Jedną z najcenniejszych jest automatyczna, zrobiona z żeliwa, niemiecka skrzynka pocztowa pochodząca z 1896 roku. Swym wyglądem przypomina miniaturową kamienicę. Rodzaj zdobień i ich forma nasuwają skojarzenia z solidnym i pełnym uroku domem na listy. Warto zwrócić uwagę nie tylko na jej – dość niecodzienny – kolor (ciemnoniebieski, który nawiązywał do koloru mundurów pocztowych wprowadzonych w 1848 roku), ale także na zdobiące ją różnorodne elementy dekoracyjne. Szczególnie interesująco wyglądają te, które wieńczą boki skrzynki. Mają formę postaci kobiecych, budzą skojarzenia z aniołami czy antycznymi kariatydami.

Skrzynka poczty peronowej, 1934, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Wśród wielu eksponatów znajduje się pochodząca z 1916 roku skrzynka austro-węgierska. Niewielki przedmiot na przedniej ścianie został ozdobiony małym herbem monarchii Habsburgów. Obok dwugłowego orła austriackiego widać herb Węgier i chorwacką szachownicę, a pośrodku – tarczę herbową Habsburgów. Skrzynka zachowała się w dobrym stanie, choć jej ściany są nieco pordzewiałe i potrzaskane kulami. Niestety, nie wiemy, z jakiego rejonu Austro-Węgier pochodzi ten obiekt i ślady jakich walk widnieją na jego bokach.

Interesujący eksponat stanowi polska skrzynka poczty peronowej. Ma ona dość niecodzienny kształt. Posiada składany daszek, kilka przegródek na listy i solidny pas ułatwiający noszenie tego przedmiotu. Pochodzi on z 1934 roku. To doskonały przykład rozwoju i modyfikacji działań poczty polskiej w latach trzydziestych XX wieku.

Skrzynka poczty peronowej – składany daszek skrzynki, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

W kolekcji Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu znajduje się wiele innych nie mniej ciekawych skrzynek pocztowych. Ich wielkość, forma czy sposób opróżniania pokazują rozwój systemu dostarczania korespondencji w ciągu ponad stu lat. Warto przyjrzeć im się z bliska i pomyśleć o roli, jaką odgrywała niegdyś poczta w przesyłaniu informacji, paczek i listów zwykłych.

Mariola Jarocka

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Łódź – miasto kominami podparte. Karta pocztowa (tak zwany gigant) z panoramą Łodzi przed 1914 rokiem ze zbiorów Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Stary Rynek w Łodzi? Naprawdę istnieje! Pocztówka prezentująca Stary Rynek w Łodzi ze zbiorów Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi

Stacya Poczthalteryi Słonimska. Najstarszy zachowany polski szyld pocztowy ze słonimskiej stacji przeprzęgowej w zbiorach Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

„Polska 1”. Pierwszy polski znaczek pocztowy w zbiorach Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Pocztowcy z karabinami. Obrona poczty polskiej w Gdańsku

Cała Polska słucha radia! Detefony ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Harmonijna telegrafia Davida Hughesa. Aparat telegraficzny z kolekcji Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Bezkopertka lub otwartolist. Skąd się wzięła nazwa „pocztówka”?