Warmia była władztwem jednego z czterech biskupów państwa krzyżackiego. Po drugim pokoju toruńskim (1466) biskupstwo warmińskie przypadło Królestwu Polskiemu.
Kościół parafilany pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim, fot. Romek, licencja-CC-BY-SA-3.0, Wikimedia Commons
Warmia, niczym enklawa – otoczona przez państwo krzyżackie, miała połączenie z Polską jedynie wąskim przesmykiem w okolicach Elbląga. Po sekularyzacji Zakonu (1525) sąsiadem Warmii były Prusy Książęce rządzone przez Hohenzollernów, przekształcone na początku XVIII wieku w Królestwo Pruskie. Warmia pozostawała zwartą wyspą katolicyzmu otoczoną przez luterańskie państwo pruskie.
Władztwo biskupów warmińskich utrzymywało silną pozycję polityczną oraz kościelną w Królestwie Polskim i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Miejscowy biskup miał władzę świecką, a w sprawach kościelnych podlegał bezpośrednio Rzymowi. Używał tytułu książęcego, przewodniczył senatowi Prus Królewskich oraz sejmikowi generalnemu tej prowincji. Hierarchowie warmińscy kilkakrotnie otrzymywali kapelusze kardynalskie, co było zwykle przywilejem Krakowa i Gniezna. O randze Warmii świadczy obecność wśród biskupów: Stanisława Hozjusza – uczestnika soboru trydenckiego, Andrzeja Batorego – królewskiego bratanka czy Jana Olbrachta Wazy, syna króla Zygmunta III.
Lidzbark Warmiński pełnił funkcję stolicy władztwa oraz był miastem rezydencjonalnym biskupa. Katedra znajdowała się we Fromborku, nad Zalewem Wiślanym. Warmia trwała przy Koronie i Rzeczypospolitej do pierwszego rozbioru (1772). Wówczas weszła w skład Królestwa Pruskiego. Po I wojnie światowej zarządzony na Mazurach i Warmii plebiscyt, mimo silnych związków obu ziem z polskością, nie przywrócił tych krain odrodzonej Rzeczypospolitej. Warmia, podobnie jak Mazury, przypadła Polsce dopiero po klęsce Niemiec w 1945 roku.
Lidzbark Warmiński, fot. M. Szczepańczyk UserMathiasrex, Wikimedia Commons
Zamek lidzbarski i dwór biskupów były jednymi z najznakomitszych ośrodków kultury w Pierwszej Rzeczypospolitej. W Lidzbarku siedem lat spędził Mikołaj Kopernik, kanonik kapituły warmińskiej, którego wuj Łukasz Watzenrode był biskupem tej diecezji. W 1521 roku Kopernik podczas konfliktu z Krzyżakami sprawował nadzwyczajny urząd komisarza Warmii. Jego zadaniem była odbudowa tej dzielnicy po wojnie z Zakonem. Wśród biskupów znaleźli się wybitni ludzie kultury i Kościoła: dyplomata Jan Dantyszek, historyk Marcin Kromer, późniejszy prymas Michał Radziejowski czy luminarz oświecenia, książę poetów polskich Ignacy Krasicki.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót
