Wiślica

woj. świętokrzyskie

Czternaste stulecie przyniosło Europie Środkowej pomyślną koniunkturę. Ominęły ją konflikty na miarę wojny stuletniej, zagrożenie tureckie pozostawało odległym problemem, a tzw. czarna śmierć obeszła się z tą częścią Europy łaskawie.

Wislica Basilica autorstwa Jakub Hałun Praca własna, licencja CC-BY-SA-3_0

Przemiany cywilizacyjne i tendencje w życiu politycznym pozwalały tej części kontynentu wyrównać dysproporcje rozwojowe względem Zachodu. Ludwik I Wielki Andegaweński panujący na Węgrzech, Karol IV Luksemburczyk – cesarz i król Czech, postrzegani są w historiografiach narodowych tak jak Kazimierz III Wielki w Polsce, jedyny polski król obdarzony tym przydomkiem.

Koronę polską objęły przemiany podobne do tych, które zachodziły wówczas na Węgrzech i w Czechach. Najstarsze uniwersytety Europy Środkowej: w Pradze, Krakowie, Budzie, ale i w Wiedniu mają XIV-wieczną metrykę. Władysław II Łokietek i jego syn dokonali przyspieszonej centralizacji kraju. Kazimierz III Wielki, wzmacniając władzę monarszą, umiejętnie korzystał z poparcia duchowieństwa i formującego się wówczas stanu rycerskiego. W Polsce rola rycerstwa w życiu politycznym była dużo większa niż mieszczaństwa. Władztwo ostatniego Piasta, mimo licznych lokacji miejskich, pozostawało krajem nadal w niewielkim stopniu zurbanizowanym.

Monarcha w trakcie długiego panowania zmuszony był uwzględniać ambicje polityczne możnowładztwa i rycerstwa. Dopuścił możnych i rycerstwo do współdecydowania o sukcesji tronu. W umowach z Ludwikiem Węgierskim dotyczących przejęcia tronu polskiego już od lat 50. XIV wieku pojawiają się możni, rycerstwo, a nawet patrycjat Krakowa. Dążenie do unifikacji państwa pociągało za sobą konieczność kodyfikacji prawa zwyczajowego. Kazimierz III Wielki w połowie XIV wieku wydał oddzielne regulacje prawne dla Wielkopolski w Piotrkowie, a dla Małopolski w Wiślicy. Statuty Kazimierza były pierwszym prawem pisanym. Statut małopolski nabrał cech kodyfikacji ogólnopolskiej. Prawa Kazimierza III Wielkiego weszły do zbioru praw polskich i obowiązywały do końca XVIII wieku. Wiślica, miejsce wydania Statutów, była jednym z najważniejszych ośrodków państwowych w Małopolsce. Kazimierz III Wielki ufundował w Wiślicy dwunawową gotycką kolegiatę.

Pod koniec panowania w dokumentach Kazimierza III Wielkiego pojawiła się po raz pierwszy konstrukcja prawna Corona Regni Poloniae – Korona Królestwa Polskiego. Oznaczała ona rozłączenie władcy i państwa. Kładła kres patrimonium, otwierała drogę do nowożytnego sposobu pojmowania państwa jako odrębnej konstrukcji ustrojowo-prawnej.

Wiślica Dom Długosza autorstwa Jakub Hałun, praca własna, licencja CC-BY-SA-3_0

Jerzy Bracisiewicz

Powrót
drukuj wyślij facebook