Sto lat temu cześć Górnego Śląska została włączona do Polski. Świadkami tego wydarzenia byli nie tylko ludzie, ale również sprzęty codziennego użytku. Pod lupę wzięliśmy fotel Marszałka Województwa Śląskiego ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę sytuacja na Śląsku zmienia się dynamicznie. W latach 1919-1921 co roku wybuchają kolejne powstania, które w ostateczności przyczynią się do przyłączenia części Górnego Śląska do II Rzeczpospolitej. W 1920 roku, kiedy nic jeszcze nie jest pewne w sprawie przynależności Śląska, posłowie Sejmu Ustawodawczego w Warszawie ustanawiają województwo śląskie i nadają mu – jako jedynemu – autonomię z własnym sejmem i skarbem. Sejm Śląski rozpocznie swoje obrady w 1922 roku, po podpisaniu w Genewie konwencji w sprawie Śląska. Wtedy też na przyznanym Polsce obszarze zacznie działać polska administracja, na której czele stanie wojewoda mianowany przez prezydenta Rzeczypospolitej – Józef Rymer.
Fotel Marszałka Sejmu Śląskiego w stylu art déco, proj. Ludwik Wojtyczko, lata 20./30. XX wieku, Muzeum Śląskie w Katowicach, licencja PD, źródło: katalog cyfrowy muzeum
Tę historię przybliżają zbiory Muzeum Śląskiego w Katowicach. Wśród nich eksponowany w podświetlanej gablocie fotel – majestatyczny mebel wykonany z dwukolorowego drewna. Jego siedzisko, oparcie oraz podłokietniki są tapicerowane ciemnobrązową skórą (zakończoną srebrnymi pinezkami) i ozdobione guzikami. Z pewnością jest to solidne miejsce do siedzenia – ale czy coś więcej? Tajemnicza poświata podpowiada, że tak!
Autorki i autor artykułu przed fotelem Marszałka Sejmu Śląskiego w Muzeum Śląskim w Katowicach
Okazuje się, że to fotel Marszałka Sejmu Śląskiego. Został zaprojektowany przez Ludwika Wojtyczkę – polskiego architekta, który wraz z Kazimierzem Wyczyńskim, Stefanem Żeleńskim i Piotrem Jurkiewiczem, byli twórcami gmachu Sejmu Śląskiego. To tam znajdował się mebel, przeznaczony – jak sama nazwa wskazuje – dla Marszałka Sejmu Śląskiego. Jego wieloletnim użytkownikiem był słynny górnośląski działacz narodowy i społeczny, współpracownik Wojciecha Korfantego – Konstanty Wolny, który pełnił funkcję Marszałka przez trzy kadencje (1922-1935). Wolny angażował się nie tylko w działalność polityczną - był też dziekanem Rady Adwokackiej, prezesem Automobilklubu Śląskiego, założycielem Biblioteki Sejmu Śląskiego (obecnie Biblioteki Śląskiej), mecenasem sztuki, kultury i sportu, oraz publicystą. Za swoje zasługi w roku 1923 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Konstanty Wolny (1877-1940) Ilustrowany Kurier Codzienny, 1930, źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe
Nie o nim jednak chcemy opowiedzieć, ale o wybitnej publicystce, nauczycielce i działaczce społecznej – Janinie Omańkowskiej, która wykonała niezwykły krok na drodze do równouprawnienia kobiet. To ona, zasiadając w fotelu Marszałka Sejmu Śląskiego, była pierwszą na świecie kobietą, która prowadziła obrady zgromadzenia ustawodawczego.
Janina Omańkowska, fot., autor nieznany, Bytom, żródło: Biblioteka Śląska, Katowice, ŚIBZZ
Janina Omańkowska przewodniczyła inauguracyjnej sesji Sejmu Śląskiego jako marszałek senior. I tym samym jako pierwsza oficjalnie zasiadła w fotelu Marszałka Sejmu Śląskiego. Czytając zapis pierwszego przemówienia Omańkowskiej w Sejmie Śląskim – nie ma się wątpliwości co do wielkości jej osoby.
Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, Katowice 1923, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa
Jej życiorys mógłby posłużyć za ekscytujący scenariusz filmowy. Przyszła na świat na Pomorzu w 1858 roku. Już od najmłodszych lat była wychowywana przez rodziców w duchu polskim. Odważna i bezkompromisowa, Janina Omańkowska została skazana przez władze pruskie za ,,nieprawne nauczanie dzieci szkolnych polskiego czytania i pisania"na karę więzienia. I ją odbyła, mimo, że mogła się od niej wykupić. Istniała bowiem możliwość zamiany kary aresztu na karę pieniężną.
Marta Zbierańska, Marta Kasprowska-Jarczyk ; Barbara Maresz, Kobiety śląskie i Niepodległa, Katowice 2019, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa
Do Bytomia przybyła w 1902 roku. Przyczyniła się między innymi do powstania wielu towarzystw kobiecych, które odegrały dużą rolę w zakończonych sukcesem staraniach o powrót Śląsku do Polski, prowadząc działalność oświatową, propagując polskość oraz rozwijając zaplecze gospodarcze. W 1922 roku została zmuszona przez bojówki niemiecki do przeniesienia się do Królewskiej Huty (obecnie Chorzów), o czym donosiła prasa.
„Robotnik” 1922 r., nr 155, źródło: Marta Zbierańska, Marta Kasprowska-Jarczyk ; Barbara Maresz, Kobiety śląskie i Niepodległa, Katowice 2019, Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa
Janina Omańkowska została odznaczona - jako pierwsza kobieta na Śląsku - Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski „Polonia Restituta” i odznaką generała Józefa Hallera „Za służbę narodową”. Mówiono o niej, że „potrafiła znaleźć drogę do serc kobiet i do skuteczniejszego ich […] uświadomienia narodowego”. Jak ważną postacią dla kobiet była, niech świadczy wspomnienie zamieszczone w „Młodej Polce” w roku 1927.
„Młoda Polka” 1927 r., nr 10, źródło: Marta Zbierańska, Marta Kasprowska-Jarczyk ; Barbara Maresz, Kobiety śląskie i Niepodległa, Katowice 2019, źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa
Prezentowany w Muzeum Śląskim w Katowicach fotel Marszałka Sejmu Śląskiego przypomina niezwykłe postaci i wydarzenia, o których trudno będzie zapomnieć! To świadek historii Śląska i Polski.
Zofia Skowronek, Wiktor Gawor, Tomasz Krężel, Maja Jedynak, Nadia Nowak, Dominika Wachowska, Karolina Magierowska
pod kierunkiem Joanny Michny
Szkoła Podstawowa nr 6 w Sosonowcu
Powrót
