Jaki przedmiot zabieramy najczęściej na egzamin, by przyniósł nam szczęście? Oczywiście białego słonika z podniesioną trąbą. Niezwykle popularny dzisiaj i w czasach wielkiego kryzysu, kiedy ludzie potrzebowali różnych amuletów, które miały odmienić ich los. Słonie z radomskiej wytwórni też spełniały taką rolę. Kolekcjonowano je, ustawiano na półkach, obdarowywano bliskich i przyjaciół.
Taki słoń stał się znakiem firmowym Wytwórni Wyrobów Fajansowych, która została uruchomiona w 1900 roku przez Szmerka Bramsa w budynkach zlikwidowanej garbarni Schniersteinów przy ul. Mlecznej 8 (obecnie ul. Okulickiego) w Radomiu. W 1907 roku zakład przeszedł na własność Abrahama Rottenberga i pozostawał w jego rękach aż do 1945 roku.
W momencie wybuchu I wojny światowej Radom był stolicą guberni, należał do dużych, mających dobre perspektywy rozwojowe, ośrodków przemysłowych. Lata 1914–1918 wpłynęły jednak bardzo negatywnie na kondycję radomskiej gospodarki. Rosjanie, wycofując się w 1915 roku z terytorium Królestwa Polskiego, wywieźli z miasta maszyny oraz specjalistów z wielu zakładów. Lata Drugiej Rzeczypospolitej przyniosły Radomiowi degradację w strukturach administracyjnych kraju. Miasto utraciło dawną pozycję ośrodka władzy państwowej i borykało się z ogromnymi problemami gospodarczymi. Wynikały one zarówno z utraty głównego rynku zbytu dla lokalnej produkcji, którym przez dziesięciolecia była Rosja, jak i z kryzysu ekonomicznego w kraju. W styczniu 1939 roku szacunkowy stan zatrudnienia w przemyśle w Radomiu to 15 650 osób, co stanowiło 46,1% aktywnych zawodowo mieszkańców miasta (22,1% w pracowało rzemiośle, 19,8% w handlu, 10% w urzędach, 1,3% to wolne zawody, a 0,7% było zatudnionych w rolnictwie). Nie wiadomo, jak przedstawiała się w tym okresie struktura zatrudnienia osób narodowości żydowskiej, która stanowiła około 30% ówczesnych mieszkańców Radomia.
Słoń z Fabryki Wyrobów Fajansowych A. Rottenberga, okres międzywojenny, Radom, Muzeum Polskich Rowerów, eksponat przekazany w depozyt Muzeum Polskich Rowerów przez Remigiusza Kutyłę, fot. Ewa Wziątek
Wiele radomskich zakładów, które produkowały materiały budowlane, w większości stanowiło własność prywatną. W tej gałęzi przemysłu wśród udziałowców zdecydowanie przeważali Żydzi.
Fabryka Wyrobów Fajansowych Abrama (Abrahama) Mojżesza Rottenberga była największym działającym w mieście zakładem branży ceramicznej. Ta najstarsza w Polsce i jedna z najstarszych w Europie firm specjalizujących się w produkcji ceramiki sanitarnej wytwarzała fajansowe urządzenia sanitarne (umywalki, wanny, miski klozetowe) głównie na potrzeby kolei oraz biur. Szeroki asortyment artykułów eksportowano między innymi do Estonii, Bułgarii, Egiptu, Syrii, Palestyny i Afryki Północnej (Casablanka). W Radomskiej Bibliotece Cyfrowej jest dostępny firmowy katalog z ofertą handlową z lat 1936/37. Z odpadów, które pozostawały po produkcji urządzeń sanitarnych produkowano fajansowe figurki słoni. Obdarowywano nimi pracowników wytwórni. Otrzymywali je jako prezenty na święta lub jako premię za dobrą pracę.
Katalog handlowy 1936/37 Fabryki Wyrobów Fajansowych A. Rottenberg, (strona tytułowa i skorowidz) Miejska Biblioteka Publiczna w Radomiu, Radomska Biblioteka Cyfrowa
Rozbudowana w połowie lat 30., jako Wytwórnia Garnków Fajansowych "A. Rottenberg i S-ka", poszerzyła zakres produkcji i zatrudniała ponad 150 pracowników. Wiosną 1938 roku fabryka zatrudniała 100 robotników, a plany przewidywały zatrudnienie kolejnych 80. Podczas okupacji niemieckiej została skonfiskowana przez władze Generalnego Gubernatorstwa, ograniczyła zatrudnienie do kilku osób i produkowała tylko fajansowe naczynia stołowe.
Budynek dawnej Wytwórni Wyrobów Fajansowych – obecnie siedziba Proton Production Sp. z o.o, fot. Ewa Wziątek
Po wyzwoleniu, jako Fabryka Wyrobów Fajansowych "A. Rottenberg i S-ka" znalazła się pod zarządem państwowym. W 1945 roku wróciła do przedwojennego profilu produkcji. Zatrudniała około 60 osób. Została upaństwowiona 1 kwietnia 1949 roku i kilkukrotnie jeszcze zmieniała nazwy (najtrwalszą z nich okazał się Radimp). Okres transformacji ustrojowej przyniósł kolejne zmiany, głównie związane z prywatyzacją.
W zakładzie wprowadzono nowe wzory oraz technologie produkcji, jednak obecni właściciele z szacunkiem podchodzą do ponad stuletniej tradycji zakładu. W pomieszczeniach biurowych można obejrzeć archiwalne zdjęcia, a w każdym z pokoi pracowników administracji oraz zarządu stoją słonie sygnowane przez radomską wytwórnię. Obecnie już się ich nie produkuje, ale pracownicy, z którymi rozmawialiśmy, wiedzą, co symbolizują i znają bogatą historię swojego zakładu pracy. Te informacje można również odnaleźć na stronie internetowej firmy.
Autorki artykułu, od lewej Oliwia Gaj, Izabela Pacyna, Kinga Kurek, fot. Natalia Szymańska
Słonia wyprodukowanego w okresie międzywojennym w radomskiej fabryce przekazał w depozyt Muzeum Rowerów Polskich pan Remigiusz Kutyła – znany radomski fotografik. To pamiątka po jego dziadku. Z czym mu się kojarzy ten przedmiot? Oczywiście ze szczęściem, ale według jednego z członków jego rodziny we wnętrzu słonia ponoć ukryte są demony i duchy i dlatego należało się go pozbyć.
Biały fajansowy słoń to mały eksponat w radomskim muzeum. Symbol szczęścia i znak firmowy wytwórni działającej w Radomiu nieprzerwanie od 1900 roku. Produkowany był w trzech rozmiarach: największy miał wysokość 52,5 cm i długość 60 cm. Taki właśnie słoń został wystawiony na sprzedaż na jednej z internetowych aukcji w lutym 2019 roku. Za obietnicę szczęścia i dostatku zapłacono wtedy 180 zł.
Izabela Pacyna, Natalia Szymańska, Kinga Kurek, Oliwia Gaj
pod kierunkiem Ewy Wziątek i Danuty Karoń
X Liceum Ogólnokształcące im. St. Konarskiego w Radomiu
Powrót
