Ludu Polski! Polski chłopie i robotniku!

„(…) Ludu Polski! Polski chłopie i robotniku! Jeżeli chcesz zająć należne ci miejsce w rodzinie wolnych narodów, jeżeli chcesz sam być gospodarzem na swojej własnej ziemi, to musisz w swoje ręce ująć władzę w Polsce, musisz sam budować gmach niepodległej i zjednoczonej Ludowej Rzeczypospolitej Polskiej”.

Przytoczony fragment Manifestu Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej wyraźnie określał program gabinetu, utworzonego w Lublinie 7 listopada 1918 roku. Czas naglił. W Rosji i w Niemczech wrzała rewolucja. Nieuchronnie zbliżał się koniec Wielkiej Wojny, a wraz z nim upadek Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier. Samorzutnie powstawały ośrodki władzy, które przejmowały kontrolę nad poszczególnymi obszarami ziem polskich.

Od początku listopada trwały przygotowania do utworzenia rządu, który objąłby swymi wpływami całą odradzającą się Rzeczpospolitą. Działania te prowadził konspiracyjny Konwent Organizacji A, ściśle związany z Józefem Piłsudskim, więzionym wówczas przez Niemców w Magdeburgu. Stojący na czele Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Edward Rydz- Śmigły podkreślał potrzebę utworzenia rządu, który nie dopuści do anarchii i uzyska poparcie mas ludowych dla sprawy niepodległości Polski.

Edward Rydz-Śmigły i Bogusław Miedziński, Lublin 1917, licencja PD, Wikimedia Commons

Na siedzibę rządu wybrano Lublin. W nocy z 6 na 7 listopada odebrano przysięgę oddziałów wojskowych, a rankiem 7 listopada w Pałacu Lubomirskich przy placu Litewskim gabinet rozpoczął urzędowanie. Tworzyli go działacze lewicowych ugrupowań niepodległościowych – przede wszystkim Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) „Wyzwolenie”. Premierem został wybitny przywódca ruchu socjalistycznego w Galicji – Ignacy Daszyński.

Stanisław Lentz, Ignacy Daszyński w: Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej w portretach: 20 autolitografji Stanisława Lentza, Warszawa 1919, licencja PD, Wikimedia Commons

Wydrukowany i rozplakatowany nocą Manifest ogłaszał powstanie Polskiej Republiki Ludowej o prawdziwie demokratycznym ustroju. Wybory do Sejmu Ustawodawczego miały być powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Śmiałym, jak na ówczesne warunki, krokiem było przyznanie praw wyborczych kobietom. Zagwarantowano wolność sumienia, druku, zgromadzeń, strajków, zrzeszania się, tworzenia związków zawodowych. Prawa obywatelskie przysługiwać miały wszystkim, niezależnie od pochodzenia, wiary i narodowości.  Wprowadzono 8-godzinny dzień pracy. Zapowiedziano stworzenie systemu ochrony praw pracowniczych i ubezpieczeń społecznych. Obiecano wprowadzenie powszechnego, obowiązkowego, bezpłatnego świeckiego nauczania. Chłopów i robotników miały zjednać hasła wywłaszczenia wielkiej własności rolnej, upaństwowienia lasów, kopalń, przemysłu naftowego, komunikacji. Tworzenie armii polskiej powierzono, w zastępstwie Józefa Piłsudskiego, Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu.

Jednen z afiszy proklamujących powstanie Rządu Ludowego rozklejanych w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku w Lublinie, licencja PD, Wikimedia Commons

Autorzy Manifestu z 7 listopada 1918 roku pisali: „(…) do chwili zwołania Sejmu Ustawodawczego władzę całkowicie i niepodzielnie obejmujemy, ślubując sprawować ją sprawiedliwie ku dobru i pożytkowi Ludu i Państwa Polskiego, nie cofając się jednak przed surową i bezwzględną karą wobec tych, którzy nie chcą uznać w Polsce władzy demokracji polskiej”. Gabinet Daszyńskiego upadł już po kilku dniach. Warto jednak pamiętać, jakie wartości przyświecały tworzącym go politykom. Według słów profesora Andrzeja Garlickiego, program rządu lubelskiego określał „(…) drogę budowy państwa polskiego jako państwa demokratycznego”.

Ewa Olkuśnik