Unia Brzeska

nArodziny kościoła unickiego

U schyłku XVI w. monaster w Supraślu znalazł się w centrum konfliktu, który głęboko podzielił chrześcijan na wschodzie Rzeczypospolitej. Utworzenie Kościoła unickiego przerwało na dwa wieki rozkwit prawosławia w murach supraskiego klasztoru. Powrót Cerkwi nastąpił dopiero po upadku powstania listopadowego.

W wieku XVI Europa pogrążyła się w wojnach religijnych pomiędzy zwolennikami reformacji i kontrreformacji. W Rzeczypospolitej panował w tym czasie pokój, a protestanci cieszyli się tolerancją. Pod koniec wieku coraz większe wpływy zyskiwała kontrreformacja. Na dworze Zygmunta III Wazy znaczącą rolę odgrywali jezuici. Ich czołowy przedstawiciel, ksiądz Piotr Skarga, otwarcie wzywał do przywrócenia pełnej jedności religijnej w państwie. Niosło to ze sobą niebezpieczeństwo nie tylko dla protestantów, ale i dla Kościoła prawosławnego.

Religie w I Rzeczypospolitej, licencja PD,Wikimedia Commons

Wyznawcy prawosławia stanowili w państwie polsko-litewskim blisko 40% ludności, dominowali na ziemiach wschodnich. Tradycyjnie uznawali zwierzchnictwo patriarchatu Konstantynopola. Gdy jednak w roku 1589 car Fiodor doprowadził do utworzenia patriarchatu moskiewskiego, coraz silniejsze stały się wpływy wschodniego sąsiada. Mogło to stanowić zagrożenie dla interesów Rzeczypospolitej. Dwór królewski naciskał na podporządkowanie polskiej Cerkwi prawosławnej Kościołowi katolickiemu. Sprzyjała temu część biskupów obrządku wschodniego, którzy pragnęli wyswobodzić się spod wpływów Moskwy i Konstantynopola. W zamian za uznanie zwierzchności papiestwa wyznawcy prawosławia mieli zachować własną hierarchię i wschodnią liturgię, duchowni – możliwość zawierania małżeństw, a biskupi - prawo do zasiadania w senacie (ten ostatni warunek nie został dotrzymany).

Portret Wasyla Ostrogskiego, Muzeum Krajoznawcze w Ostrogu, licencja PD, Wikimedia Commons

Przypieczętowanie warunków unii miało nastąpić na synodzie hierarchów obu wyznań w Brześciu nad Bugiem w październiku 1596 roku. Sprzeciwiła się temu cześć wyznawców prawosławia z wojewodą kijowskim, księciem Konstantym Wasylem Ostrogskim na czele. W rezultacie w Brześciu odbyły się dwa konkurencyjne synody. Zwolennicy podporządkowania papiestwu (na czele z Michałem Rahozą, metropolitą kijowskim) podpisali uroczyście akt tzw. unii brzeskiej. Przeciwnicy potępili sygnatariuszy dokumentu i zarzucili im zdradę Kościoła. Uczestnicy obu synodów wzajemnie obłożyli się ekskomunikami. Pomiędzy „unitami” (grekokatolikami) a „dyzunitami” (prawosławnymi) powstała głęboka przepaść. Aż do lat trzydziestych XVII wieku główny nurt prawosławia nie był uznawany przez władze Rzeczypospolitej, a na jego wyznawców spadały represje.

Cerkiew w Supraślu, fot. Lilly M., Wikimedia Commons

Monaster w Supraślu, początkowo związany z nurtem ortodoksyjnego prawosławia, musiał ulec wpływom unickim. W XVII wieku stał się ważnym ośrodkiem tego obrządku. Sytuację zmieniły dopiero rozbiory Polski. Po upadku powstania listopadowego Carskie władze, w ramach represji, zlikwidowały Kościół unicki w Cesarstwie Rosyjskim. Do monasteru w Supraślu wróciło prawosławie.

Ewa Olkuśnik

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook
Supraśl woj. podlaskie
Tykocin woj. podlaskie
Białystok woj. podlaskie
Zamość woj. lubelskie