Ambasador stylu

Makieta domu "Pod Jedlami" z Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Z trzech gatunków drewna i tysięcy elementów powstała miniatura domu „Pod Jedlami” – ikony polskiej architektury. Wykonana z największą precyzją oddaje artystyczny rozmach stylu zakopiańskiego ogarniającego wszystkie dziedziny sztuki i projektowania.

Dom „Pod Jedlami” w Zakopanem jest uznawany za kulminację stylu zakopiańskiego w architekturze. Jego budowę ukończono w 1897 roku według projektu Stanisława Witkiewicza, na zamówienie Jana Gwalberta Pawlikowskiego. Dwa lata później powstał pomniejszony model tego domu. Na Wystawie Wszechświatowej w Paryżu w 1900 roku miał być prezentowany obok fotografii innych budynków zaprojektowanych przez Stanisława Witkiewicza oraz chałupy góralskiej – jako spójna propozycja nowego budownictwa zakorzenionego w tradycji podhalańskiej, rozumianej ówcześnie jako czysto polska. W podzielonym zaborami kraju powstało silne zapotrzebowanie na wskazywanie tych sfer kultury, które można było uznać za wspólne, pierwotne oraz podatne na współczesne adaptacje. To wtedy twórczość podhalańskich górali, „odkrywana” przez krakowską i warszawską inteligencję, została wprzęgnięta w proces tworzenia nowej sztuki narodowej. Makieta domu, w charakterze ambasadora stylu zakopiańskiego, podróżowała także po ziemiach polskich. W 1902 roku pokazano ją w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych na wystawie zorganizowanej przez krakowskie Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana.

Model domu "Pod Jedlami" w Zakopanem, według projektu Stanisława Witkiewicza (1851–1915), 1899, Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w ZakopanemWirtualne Muzea Małopolski, licencja CC-BY-SA-3.0, źródło: Wikimedia Commons  

Wysoki na niemal półtora metra model zaskakuje starannością wykonania najmniejszych detali. Bez trudu rozpoznamy charakterystyczne dla stylu zakopiańskiego motywy: promieniste (wschodzące) słońce i ornamenty roślinne (leluje, rozety). Uważne oko dostrzeże niewielkie kołeczki wbite precyzyjnie nad łukami werandy, ażurowe balustrady oraz pazdury (geometryczne sterczyny wieńczące więźbę dachową), a być może także niewielkie metalowe haczyki, które pozwalają na otwarcie modelu. We wnętrzu odtworzono układ pomieszczeń i ciągi komunikacyjne między nimi, odwzorowano dekoracyjne detale – rzeźbione sosręby (zdobione belki pod sufitem) i odrzwia. Na wystawach model zazwyczaj jest eksponowany w formie zamkniętej, ponieważ podniesienie dachu pokrytego miniaturowym gontem wymaga konserwatorskiej precyzji. Niektóre detale wnętrza można dostrzec, po prostu zaglądając przez okna.

W modelu, w którym milimetrowymi kwadracikami odwzorowano nawet kształt ceglanych kominów, nic nie jest przypadkowe. Pomalowana na czarno część domu odpowiada kamiennej podmurówce, a nietypowa podstawa oddaje kąt nachylenia wzgórza na Kozińcu, na którym znajduje się dom „Pod Jedlami”. Drewniana podstawa od wewnętrznej strony kryje jeszcze jeden dokument z epoki – do krótszej ściany przytwierdzono kartkę z ręcznie wypisanymi nazwiskami wszystkich budarzy domu.

Fotografia modelu domu "Pod Jedlami", autor nieznany, 1899, Archiwum Fotograficzne Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem, dzięki uprzejmości autorki

Styl zakopiański obejmował wszystkie dziedziny sztuki. W ramach wszechogarniającej koncepcji estetycznej Witkiewicza powstawały domy, bramy, studnie, ale też klamki, klucze i filiżanki. Dlatego należy wspomnieć o tym, że autentyczny, pełnowymiarowy dom „Pod Jedlami” stał się znakiem rozpoznawczym stylu zakopiańskiego także z powodu wyposażenia wnętrza, czego nie widzimy, oglądając model architektoniczny. Niemal wszystkie domowe sprzęty: meble, zastawa, oświetlenie, obrazy powstały w stylu zakopiańskim i tworzą niezwykle spójne i ujmujące wnętrze.

Oprócz modelu domu „Pod Jedlami” w kolekcji Muzeum Tatrzańskiego znajduje się również makieta chałupy góralskiej. Te dwa zabytki, eksponowane często obok siebie, przypominają z jednej strony o inspiracjach Witkiewicza, z drugiej o jego ambicjach, aby styl zakopiański był „demokratyczny”, to znaczy odpowiedni w swych formach do budownictwa chłopskiego, miejskiego oraz wypoczynkowego. O powodzeniu tego założenia dyskutowano w środowiskach artystycznych latami, a model domu „Pod Jedlami” stanowił naoczny argument.

 

Katarzyna Kucharska-Hornung

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Styl zakopiański. Spełnione marzenie o sztuce narodowej

Tytus Chałubiński. LEKARZ, KTÓRY ZABRAŁ WARSZAWIAKÓW W TATRY
Nordycki triumf w Zakopanem. Narciarskie mistrzostwa świata w Zakopanem w 1939 roku

Rzeźby na eksport. "Miotający kule" z Muzeum Rzeźby imienia Xawerego Dunikowskiego, Oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie

 

Trzeba tylko otworzyć oczy, a usta otworzą się same. Szkic do olbrzymiego obrazu "Panorama Tatr" z Muzeum Narodowego w Krakowie

 

Niezwykłe dzieje obrazu Witkacego. Portret Jarosława i Anny Iwaszkiewiczów w Muzeum w Stawisku

Pamiątka po amerykańskim śnie. "Henryk Sienkiewicz w puszczy kaktusowej" Stanisława Witkiewicza z Muzeum Narodowego w Kielcach
Zaczarowani wojownicy oczekują na sygnał do walki. Śpiący Rycerze Władysława Skoczylasa w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce

OPERA W KINIE? Film "Halka" Konstantego Meglickiego ze zbiorów Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego