Wyruszając nad Nil, Okuń nie mógł podejrzewać, że egzotyczne inspiracje w przyszłości wykorzysta do stworzenia portretu Piłsudskiego. Marszałek i Egipt ― jak to się może łączyć? Okazuje się, że bohater litografii Okunia w zaskakujący sposób przypomina… faraona.
W 1919 roku Edward Okuń stworzył dwa niemal identyczne portrety Józefa Piłsudskiego: obraz olejny oraz litografię z hasłem „Oddaj głos na No 1 / Pomożesz dziełu tworzenia potężnej Polski!”, reprodukowaną jako druk propagandowy. Jeden z zachowanych egzemplarzy ulotki znajduje się obecnie w warszawskim Muzeum Niepodległości.
Realistyczny profil Marszałka ubranego w szary mundur Legionów Polskich wyraźnie odcina się od płaskich ornamentów w tle. Jego ramiona otacza skrzydłami potężny biały orzeł. Ubarwienie ptaka kontrastuje z czerwienią tła, przypominając zestawienie kolorów na polskiej fladze. W wyciągniętej do przodu prawej ręce Piłsudski trzyma miecz zwrócony ostrzem ku ziemi. Kształt rękojeści oraz wyszczerbione ostrze podpowiadają, że to zapewne Szczerbiec, czyli miecz koronacyjny królów Polski. Co prawda słynna szczerba w rzeczywistości znajduje się w środku głowni, ale Okuń mógł zasugerować się powszechnie znaną legendą, zgodnie z którą Bolesław Chrobry wyszczerbił miecz, uderzając nim o bramę miejską po zdobyciu Kijowa.
Edward Okuń, Oddaj głos na No 1, 1919, Muzeum Niepodległości w Warszawie, licencja PD, źródło: www.muzeum-niepodleglosci.pl
Co ten portret może mieć wspólnego z egipskim władcą? Otóż kilka lat wcześniej, w 1913 roku wydawnictwo Gebethner i Wolff zamówiło u Okunia serię ilustracji do Faraona Bolesława Prusa ― powieści opowiadającej o fikcyjnych losach Ramzesa XIII ― i było gotowe nawet opłacić artyście wycieczkę do Egiptu. Okuń skorzystał z tej oferty i wybrał się w podróż, podczas której odwiedził m.in. Kair, Teby i Memfis. Poznawał tam egipską sztukę i szukał artystycznych inspiracji. W efekcie przygotował ponad 20 ilustracji do powieści, stylizowanych na malowidła z czasów starożytnego Egiptu. Ostatecznie jednak wydawnictwo nie wykorzystało jego prac ― plany pokrzyżował prawdopodobnie wybuch I wojny światowej.
Edward Okuń, Ramzes XIII (karta tytułowa do Faraona Bolesława Prusa), 1914, Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie, licencja PD, źródło: Pinakoteka Zaścianek
Poza zleconymi ilustracjami Okuń przywiózł ze swojej wyprawy kilka innych obrazów i szkiców, a egzotyczne inspiracje wykorzystywał w swojej późniejszej twórczości. Egipskie wpływy rozpoznamy, gdy porównamy litograficzny portret Piłsudskiego z projektem karty tytułowej do Faraona. Zestawione ze sobą wyglądają jak lustrzane odbicie tej samej kompozycji. Oto widzimy Ramzesa XIII ukazanego jako dostojnego władcę z mieczem w dłoni. Osłaniają go skrzydła czarnego sokoła, pod postacią którego przedstawiano boga Horusa, mitologicznego opiekuna egipskich władców.
Podczas gdy nad faraonem czuwa sokół-Horus, nad Piłsudskim rozpościera skrzydła orzeł ― symbol Polski. Obaj władcy zostali ukazani z profilu, w sposób charakterystyczny dla starożytnej sztuki egipskiej. Powtarzają także ten sam gest ― jedna dłoń zaciśnięta jest na rękojeści miecza, druga oparta na przeciwnym przedramieniu. Symbolika nawiązująca do egipskiej tradycji znalazła w portrecie Marszałka znakomite zastosowanie. Piłsudski Okunia to bohater pełen powagi i silny władca ― odbiorca nie ma co do tego wątpliwości.
Karolina Dzimira-Zarzycka
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU