Na tle średniowiecznych nagrobków królów polskich w katedrze wawelskiej pomnik upamiętniający Kazimierza IV Jagiellończyka imponuje monumentalną formą i niezwykłym bogactwem ukrytych w marmurze znaczeń i symboli. Choć nieco zapomniany, jest przecież dziełem twórcy Ołtarza Mariackiego – mistrza Wita Stwosza.
Grobowiec Kazimierza Jagiellończyka został ukończony prawdopodobnie po śmierci władcy w 1492 roku. Zgodnie z życzeniem królewskiej pary, miejscem pochówku była ufundowana wcześniej Kaplica Świętokrzyska w katedrze na Wawelu. Pomnik nagrobny po raz pierwszy zajął przestrzeń wydzieloną i elitarną. Osobna kaplica, ozdobiona malowidłami, wyposażona w ołtarze, służyć miała upamiętnieniu dostojnych zmarłych i modlitwie w ich intencji. Wykonanie kompozycji rzeźbiarskiej godnej majestatu władcy powierzono mistrzowi Ołtarza Mariackiego, Witowi Stwoszowi.
Władysław Łuszczkiewicz, Grobowiec Kazimierza Jagiellończyka, grafika z albumu Aleksandra Przeździeckiego Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII. Serya 2, Warszawa – Paryż 1855-1858, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Nagrobek składa się z tumby i wspartego na ośmiu filarach baldachimu. Wszystkie elementy dzieła zostały wykute w brunatno-czerwonym marmurze salzburskim, o płomienistym wzorze. „Jego żyłowata, plamista struktura, uwidoczniona zwłaszcza w wygładzonych partiach płyty wierzchniej, była środkiem zamierzonej ekspresji”, uważa historyk sztuki Piotr Skubiszewski. Artysta z Nadrenii zrealizował niezwykle bogaty program ikonograficzny.
François Stroobant, Nagrobek króla Kazimierza Jagiellończyka w Kaplicy Świętokrzyskiej, litografia według własnego rysunku z dzieła Katedra Krakowska na Wawelu przez X. Ludwika Łętowskiego (...), Kraków 1859, Muzeum Narodowe w Krakowie, licencja PD, źródło: Zbiory Cyfrowe MNK
Wyrafinowanie symboliki i ilość przedstawień nie ma sobie równych w kręgu europejskiej rzeźby nagrobnej późnego gotyku. Kapitele kolumn ozdabia 13 scen biblijnych, ilustrujących wydarzenia kluczowe w dziejach zbawienia ludzkości. W czterech kwaterach na eksponowanych bokach tumby rzeźbiarz ukazał siedzące parami postaci żałobników. Płaczkowie reprezentują wszystkie stany: duchowny, rycerski, mieszczański i chłopski. Odmalowana w rozmaitych, ekspresyjnych pozach rozpacz po śmierci Kazimierza IV spada na cały naród, a nie jedynie na najbliższe otoczenie monarchy.
Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, ok. 1492, Kaplica Św. Krzyża w katedrze na Wawelu, fot. www.katedra-wawelska.pl
W płytę nakrywającą sarkofag została wkomponowana podobizna zmarłego. Rzeźbiarz wykutą głęboko w marmurze postać króla ogrodził symbolicznymi ornamentami. Przejmujący dramat odmalowanej w rzeźbiarskim przedstawieniu agonii jest ukryty, odosobniony. Wit Stwosz, mistrz w ukazywaniu gwałtownych stanów i emocji, wykorzystał środki drastycznej ekspresji typowej dla późnego gotyku niemieckiego. Głowa w bogato zdobionej koronie odchylona jest do tyłu, jakby w nagłym szarpnięciu, twarz natomiast spięta w śmiertelnym skurczu. Maria Skubiszewska w opisie fizjonomii zwraca uwagę na widoczne w obliczu Jagiellończyka przeciwne sobie uczucia „niepokoju i ufności, udręki i pogody, niepewności i nadziei”.
Nagrobek Kazimierza Jagiellończyka w katedrze na Wawelu, fot. Ignacy Krieger, ok. 1880, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Odziany w zdobione perłami i drogimi kamieniami święte szaty, dzierżący jabłko i berło król – kapłan zastygł na marmurowym pomniku w momencie przejścia. Znalazł się pomiędzy sferą ziemską, wyrażoną w sylwetkach opłakujących, a sferą niebieską baldachimu. Humanistycznym symbolem ponownych narodzin duszy jest motyw rodzącej kobiety, umieszczony na okrągłym medalionie spinającym poły koronacyjnego płaszcza.
Jędrzej Brydak, Wierzch i ściana boczna sarkofagu Kazimierza Jagiellończyka, przed 1866, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Wspaniałe dzieło Wita Stwosza stanowi nie tylko godne upamiętnienie jednego z najdłużej panujących i najbardziej zasłużonych polskich władców. Jednocześnie jest ono świadectwem wspaniałej kultury artystycznej i intelektualnej, charakteryzującej dwór krakowski u schyłku XV w.
Marek Olkuśnik
Nagrobek króla Kazimierza Jagiellończyka został zdygitalizowany. Można go oglądać w formacie 3 D na stronie Wirtulane Muzea Małopolski
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
