Wybuch strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w sierpniu 1980 r. uruchomił lawinę żądań wobec władzy. Spośród tysięcy postulatów należało wybrać te najważniejsze, które staną się przedmiotem negocjacji z komunistycznym rządem.
Solidaryzujące się ze stocznią zakłady pracy przysyłały do Gdańska nie tylko wyrazy poparcia czy wsparcie finansowe. Często wytypowani w nich delegaci przywozili ze sobą również listę żądań sformułowanych przez strajkujących. Stanowiły one odbicie potrzeb ówczesnego społeczeństwa i obnażały ułomności systemu komunistycznego. Wiele z nich dotyczyło podstawowych potrzeb bytowych, takich jak lepszy dostęp do służby zdrowia, poprawa zaopatrzenia w węgiel czy mięso.
W dniu 17 sierpnia członkowie Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego przystąpili do układania ostatecznej listy żądań. Po długiej i zagorzałej dyskusji utworzono listę 21 postulatów. Najważniejsze z nich, zapisane pod numerem pierwszym, dotyczyło „akceptacji niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych”. Mimo że w PRL istniały związki zawodowe, podlegały one pełnej kontroli partii komunistycznej i nie broniły interesów pracowników w należyty sposób. Pozostałe postulaty dotyczyły kwestii zarówno ekonomicznych, jak i społecznych.
Okolice Bramy nr 2 Stoczni Gdańskiej im. Lenina podczas strajku w sierpniu 1980, fot. D. Sobieski, zbiory ECS
Informacje o rozwoju sytuacji strajkowej były przez władze skutecznie zagłuszane. Odcięto połączenia telefonicznie, a w objętej cenzurą prasie i telewizji unikano tematu protestów albo podawano zdawkowe lub nierzetelne informacje. Przebywający w stoczni Arkadiusz Rybicki i Maciej Grzywaczewski postanowili spisać listę 21 postulatów na sklejkach wykorzystywanych w zakładzie przez traserów. Tablice umieszczono następnie przy Bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej, aby każdy mógł się zapoznać z rzeczywistymi żądaniami strajkujących.
Po zakończeniu strajku tablice przeniesiono do siedziby Solidarności w Gdańsku Wrzeszczu. W 1981 r. związek przekazał je do Centralnego Muzeum Morskiego, które urządziło wystawę poświęconą wydarzeniom Sierpnia 1980 r. W tym czasie pracownicy muzeum wykonali autoryzowane przez „Solidarność” kopie tablic, które umieszczono na ekspozycji. Po wprowadzeniu stanu wojennego funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa skonfiskowali i zniszczyli symbol sierpniowego protestu. Nie wiedzieli jednak, że pozbywają się kopii, a oryginalne tablice zostały ukryte w prywatnym domu jednego z pracowników muzeum.
Tablice 21 postulatów w Europejskim Centrum Solidarności, fot. G. Mehring, archiwum ECS
Po przemianach ustrojowych, w 1996 r. tablice bezpiecznie powróciły na swoje miejsce. W 2003 r. zostały uznane za jeden z najważniejszych dokumentów XX w. i wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO „Pamięć Świata”. Dzięki uprzejmości Narodowego Muzeum Morskiego można je oglądać na wystawie stałej Europejskiego Centrum Solidarności, gdzie stanowią najcenniejszy eksponat.
Magdalena Staręga
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
