ŻYDOWSKI MALARZ POLSKIEJ HISTORII

KAZIMIERZ WIELKI I ESTERKA ALEKSANDRA LESSERA w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego imienia Emanuela Ringelbluma w Warszawie

Bodaj wszyscy wiedzą, że w XIX wieku najważniejszym malarzem polskich dziejów był Jan Matejko – mniej znanym faktem jest to, że do grona jego najwybitniejszych poprzedników należał polski Żyd Aleksander Lesser.

 

W zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie znajduje się rysowana ołówkiem scena Kazimierz Wielki i Esterka, której autorem był Aleksander Lesser (1814–1884). To niepozorne dzieło stanowi przykład tematyki, która była szczególnie bliska temu zapomnianemu obecnie warszawsko-krakowskiemu malarzowi. Lesser był jednym z założycieli Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Do jego najbardziej znanych i cenionych za życia dzieł należy litografowany poczet królów Polski. Artysta wywodził się ze zasymilowanej rodziny bankiersko-kupieckiej. Fakt ten nie był bez znaczenia dla obranej przez niego drogi życiowej. Ortodoksyjni Żydzi z niechęcią patrzyli na europejską twórczość artystyczną, a zwłaszcza malowanie postaci ludzkich – co stanowiło podstawowy temat malarstwa akademickiego. Podjęcie przez Lessera studiów w akademii (ściślej – w oddziale sztuk pięknych Uniwersytetu Warszawskiego), a następnie rozwijanie kariery w tym kierunku, było więc dla niego kolejnym krokiem w stronę zacieśniania związków z nie-Żydami. Jednocześnie Lesser nie odcinał się od korzeni. W jego czasach wielu dobrze sytuowanych Żydów (także członków jego rodziny) przechodziło na chrześcijaństwo. Głównym powodem były kwestie społeczne: dla ludzi ambitnych trwanie przy tradycji żydowskiej mogło stanowić problem, zwłaszcza jeżeli sytuacja finansowa pozwalała im zajmować bardzo wysoką pozycję w społeczeństwie. Sam Lesser trwał jednak w wierze przodków. Pochowano go na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, gdzie jego grób zachował się do dziś.

 

Aleksander Lesser, Kazimierz Wielki i Esterka, po 1850 r., Żydowski Instytut Historyczy imienia Emanuela Ringelbluma w Warszawie, dzięki uprzejmości instytutu

Scena przedstawiona na rysunku Kazimierz Wielki i Esterka rozgrywa się w sypialni legendarnej żydowskiej „miłośnicy” króla, która według tradycji miała mieszkać w Łobzowie pod Krakowem (obecnie w jego granicach), gdzie znajdowała się podmiejska rezydencja Kazimierza. Co ciekawe, nie brak w tym wnętrzu detali wyraźnie orientalnych (zwłaszcza w dekoracji wejścia) i nie jest to przypadek. W XIX-wiecznej Europie to właśnie w dziedzictwie szeroko rozumianej architektury bliskowschodniej szukano źródła inspiracji dla wypracowania narodowego stylu żydowskiego, w którym wznoszono np. synagogi. Najczęściej odwoływano się do wzorców arabskich i mauretańskich, które stanowiły również inspirację dla autora omawianego rysunku. Wybór właśnie takiej ornamentyki identyfikował to wnętrze z żydowskością, tak samo jak stojący przy łożu siedmioramienny świecznik oraz wieżyczkowa balsaminka (naczynie do przechowywania wonnych ziół potrzebnych przy uroczystym zakończeniu szabatu). Gotycka dekoracja bordiury korespondowała natomiast z chrześcijańską tożsamością Kazimierza. Rysunek Lessera nie tylko więc poprzez temat, ale i formę sygnalizował fakt wzajemnego przenikania się historycznych losów Polaków i Żydów, którzy od setek lat wspólnie zamieszkiwali tę samą ziemię.

 

Mikołaj Getka-Kenig

 

 

Powrót
drukuj wyślij facebook
Rebeka Tiktiner. XVI-wieczna uczona z Tykocina
Renesansowa synagoga w Zamościu

Obraz kontra fotografia. Pomarańczarka (Żydówka z cytrynami) Aleksandra Gierymskiego ze zbiorów Muzeum Śląskiego w Katowicach

Pałac Kronenberga w Warszawie
Icchok Lejbusz Perec. Ojciec literatury jidysz
Izrael Poznański. Bezwzględny kapitalista i szczodry filantrop
Lublin. Międzynarodowe centrum żydowskiego życia naukowego i religijnego
Zagłada świątyni. Wysadzenie w powietrze Wielkiej Synagogi w Warszawie
Artur Rubinstein. obywatel Łodzi, obywatel świata