W środę, 20 września 1809 r., na Rynku Staromiejskim w Toruniu wmurowano kamień węgielny pod budowę pomnika Mikołaja Kopernika. Złożono tu także medal Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk oraz miedziane tabliczki z uchwałą Rady Stanu. Na odsłonięcie pomnika torunianom przyszło czekać 44 lata, do wtorku 25 października 1853 r.
Inicjatorem uhonorowania Mikołaja Kopernika pomnikiem na Rynku Starego Miasta w Toruniu był Stanisław Staszic, publicysta, filozof i działacz epoki oświecenia, a zarazem Prezes Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk. Jako referendarz Rady Stanu Księstwa Warszawskiego przygotowywał projekty o charakterze sądowym i administracyjnym.
W 1809 r. trwała wojna Napoleona z V koalicją. Jednym z konfliktów, jaki rozgorzał wówczas w Europie, była wojna polsko-austriacka. Wiosną wojska austriackie zajęły Warszawę. Radę Stanu ewakuowano do Torunia, który na krótko stał się stolicą Księstwa Warszawskiego. Decyzja o budowie pomnika Kopernika zapadła na ostatnim toruńskim posiedzeniu Rady 11 maja 1809 r. Późniejsze decyzje dotyczące monumentu słynnego astronoma zapadały w Warszawie podczas posiedzeń TKPN.
Eduard Gaertner, Odsłonięcie pomnika Kopernika w Toruniu w 1853 r., licencja PD, za: www.nasze.kujawsko-pomoskie.pl
Fundusze na budowę pomnika gromadzono od stycznia 1810 r. W 1815 r. zebrane pieniądze przeznaczono na pomnik Kopernika w… Warszawie. Towarzystwo podjęło tę decyzję po włączeniu Torunia w granice zaboru pruskiego, co nastąpiło na mocy ustaleń kongresu wiedeńskiego. Projekt pomnika powierzono znanemu rzeźbiarzowi Bertelowi Thordwaldsenowi. Rzeźbę ustawiono przed gmachem Towarzystwa i odsłonięto 11 maja 1830 r.
W Toruniu nie zarzucono jednak pomysłu Staszica. Zimą 1839 r. powstało stowarzyszenie Denkmalverein, którego celem była budowa pomnika słynnego astronoma. Dwunastu członków stowarzyszenia agitowało, pisało odezwy do mieszkańców Torunia i Europy, które miały zachęcić do wpłacania środków na budowę pomnika. Stowarzyszenie działało pod patronatem przyszłego króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Mimo to po czterech latach działalności (1843) Denkmalverein dysponował niespełna 1/5 potrzebnej kwoty. Dziesięć lat później, w 1853 r., na koncie stowarzyszenia była połowa potrzebnej sumy. Brakującą część dołożyło miasto Toruń oraz król Fryderyk Wilhelm IV.
Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu, fot. R. Klein, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Równolegle ze zbiórką środków Denkmalverein małymi krokami zbliżał się do finalizacji całego przedsięwzięcia. W 1849 r. Christian Friedrich Tieck, dyrektor Oddziału Rzeźby Galerii Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, zakończył prace nad projektem pomnika. Mikołaj Kopernik został ukazany w profesorskiej todze. W jednej dłoni trzyma astrolabium, drugą wskazuje niebo. Wykonanie odlewu w brązie w jednej z berlińskich ludwisarni i cyzelowanie, czyli obróbka mająca na celu usunięcie niedoskonałości, trwały ponad rok. Kopernik-pomnik przyjechał do Bydgoszczy pociągiem 14 lutego 1852 r. Do Torunia dotarł w konnym zaprzęgu dwa dni później. Czekano już tylko na cokół. Wykonany we Wrocławiu, do Torunia dotarł jesienią 1853 r. Podczas uroczystości odsłonięcia pomnika nie zabrakło oficjalnych przemówień i pochodu mieszkańców.
Pomnik Mikołaja Kopernika w Toruniu podczas Juwenaliów 2008, fot. Margoz, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Jak głosi napis na cokole: „Mikołaj Kopernik, torunianin, poruszył Ziemię, wstrzymał słońce i niebiosa”. Można stwierdzić, że pomnik aktywnie uczestniczy w życiu rodzinnego miasta. Podczas studenckich juwenaliów występuje w przebraniu, w grudniu nosi czerwoną czapkę św. Mikołaja. Tutaj każdego roku prezydent miasta spotyka się z najlepszymi uczniami toruńskich szkół, a władze Uniwersytetu Mikołaja Kopernika świętują urodziny astronoma.
Anna Knapek
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU