Fajansowe "Picassy" z Włocławka

Fantastyczna ceramika użytkowa z lat 1953–1965 w zbiorach Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

 

Żyjemy otoczeni przedmiotami, które często gromadzili nasi rodzice lub dziadkowie. Niektóre z nich pełnią funkcje dekoracyjne, inne używamy na co dzień. Szczególnie cenimy rzeczy ładne i przydatne. Jeszcze bardziej te, do których mamy sentyment. Takimi przedmiotami bywają fajansowe wyroby z Włocławka, najczęściej ręcznie malowane w kobaltowe kwiaty. Jednak najbardziej efektowne i „kultowe” są ceramiczne przedmioty o nowoczesnych formach i abstrakcyjnych dekoracjach, powszechnie zwane „Picassami”. Ich największą w kraju kolekcję, liczącą ponad 400 eksponatów, posiada Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku.

 

Jednym z najciekawszych zjawisk w polskiej sztuce użytkowej i dekoracyjnej jest awangardowy nurt z PRL-u, przypadający na czas „odwilży”. Lata 1953–1965 to także najlepszy okres w 120-letniej historii włocławskich fabryk fajansu, charakteryzujący się dużą dynamiką produkcji oryginalnych form i wzorów dekoracji. Projektowano wówczas wyroby o nowoczesnej, ekspresyjnej stylistyce, wykańczane abstrakcyjnymi wielobarwnymi dekoracjami. Taki profil produkcji utrzymywano przez ponad 10 lat. Około 1965 roku zaczęły pojawiać się formy zgeometryzowane o skromniejszej wzorzystości, a później masowo produkowano fajanse z tradycyjnymi dekoracjami kwiatowymi.

Patery dekoracyjne – tradycyjny „Włocławek” z lat siedemdziesiątych XX wieku oraz w typie „Picasso” z początku lat sześćdziesiątych XX wieku, katalog cyfrowy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Charakter produkcji włocławskiego fajansu diametralnie zmieniło utworzenie w 1952 roku Ośrodka Wzorcującego, a następnie zatrudnienie w nim niezwykle uzdolnionych artystów projektantów. Od powstania „wzorcowni” pracowali w niej projektanci Jan Sowiński i Elżbieta Piwek-Białoborska. W 1957 roku dołączył do nich Wit Płażewski. Wymienieni plastycy reprezentowali różne pokolenia i byli wykształceni w różnych ośrodkach artystycznych, co sprzyjało ich samodoskonaleniu oraz wpływało na inwencję twórczą całego zespołu. Zaowocowało to wyjątkowością i wielką skalą produkcji nowoczesnych fasonów, powielanych w niespotykanej ilości autorskich dekoracji, produkowanych na rynek krajowy i zagraniczny.

Wazony zaprojektowane przez Wita Płażewskiego: z 1958 roku (po lewej) oraz z 1962 roku, katalog cyfrowy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

W ciągu pierwszych 10 lat istnienia ośrodek wdrożył do produkcji około 250 nowoczesnych form i 10 razy więcej wzorów dekoracji. Na Targach Poznańskich „Wiosna 67” zachwycała ekspozycja włocławskiej Fabryki Fajansu, „która przygotowała bajecznie kolorowe i tanie naczynia do użytku codziennego”. Niektóre formy, zaprojektowane w latach 1953–1965, produkowano jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku, przy czym pokrywano je dekoracją kwiatową. Konsekwentne stosowanie takich zdobień kłóciło się często z formami wyrobów, czego najbardziej jaskrawy przykład stanowią figurki zwierząt.

Lampa „rogata”, projektu Elżbiety Piwek-Białoborskiej z 1959 roku (z lewej) oraz lampa nocna „S”, projektu Jana Sowińskiego z 1960 roku, katalog cyfrowy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Do niedawna okres produkcji fajansowych „Picassów” był niedoceniany i podsumowywany zdawkowo. W najważniejszej monografii włocławskiego fajansu znajdujemy taką charakterystykę: „W latach pięćdziesiątych, zgodnie z duchem mody artyści zdobili ceramikę traktując ją po malarsku, bez liczenia się z kształtem przedmiotu. Nie bez wpływu pozostał tu fakt utworzenia tzw. malarni nowoczesnej, w której malarki powielały projektowane przez plastyków wzory.

Fragment serwisu do napojów „pingwin” (z lewej) oraz kompletu do wina, projekty Jana Sowińskiego z lat 1957–1958, katalog cyfrowy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Niezależnie od tego, jak oceni się tę wytwórczość z perspektywy lat, trzeba teraz stwierdzić, że wiele prac świadczy o twórczych poszukiwaniach typowych dla tego okresu, odznacza się nowatorskimi rozwiązaniami w stosowaniu szkliw i ciekawymi zestawieniami barwnymi”. Zawarta w powyższym cytacie kwestia oceny tych czasów spotyka się z jednoznacznie pozytywną odpowiedzią.

Figurki zaprojektowane przez Wita Płażewskiego w latach 1957–1958, od lewej „Smutny piesek”, „Flaming” i „Gronostaj” (z dekoracją kwiatową z lat osiemdziesiątych XX wieku), katalog cyfrowy Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Zainteresowanie stylistyką przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku jest szczególnie duże także obecnie. Dowód na to stanowią chociażby rosnące w szybkim tempie ceny włocławskich fajansów z tego okresu i coraz większe trudności w uzupełnianiu kolekcji Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej.

Piotr Nowakowski

Powrót
drukuj wyślij facebook

Bajanie na ścianie, czyli kilka słów o projektorze obrazkowym „Bajka” produkcji Łódzkich Zakładów Kinotechnicznych ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Meblościanka (dla) Kowalskich, czyli krótka historia najpopularniejszych mebli w PRL-u. Meble segmentowe projektu Bogusławy i Czesława Kowalskich z kolekcji Ośrodka Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie

 

W walce o piękno w życiu codziennym. Wanda Telakowska – twórczyni Instytutu Wzornictwa Przemysłowego

Korona, Filma, Start, Druh, Ami, Alfa. Różne oblicza polskiego przemysłu fotograficznego na przykładzie obiektów z kolekcji Muzeum Fotografii w Krakowie