Tragedia Grudnia ʼ70 wstrząsnęła mieszkańcami Wybrzeża. Niedługo po krwawych wydarzeniach czarnego czwartku architekt Ryszard Semka, pracujący nad przebudową Domu Książki w centrum Gdyni, przedstawił do akceptacji projekt wielkoformatowej metaloplastyki. Zgodnie z założeniem artysty realizacja miała upamiętnić ten szczególny dzień. Czy udało mu się zmylić czujność władz?
W zbiorach Muzeum Miasta Gdyni są przechowywane wyjątkowe projekty fasady Domu Książki w Gdyni przy ulicy Świętojańskiej 47. Wykonane tuszem na kalce przedstawiają widok północnej i zachodniej elewacji tego budynku w skali 1 : 50. Autor projektu, Ryszard Semka, przygotowując plan rozbudowy Domu Książki, wkomponował w ścianę szczytową pozornie abstrakcyjną kompozycję.
Projekt przebudowy Domu Książki w Gdyni, elewacja północna, Muzeum Miasta Gdyni, fot. Leszek Żurek
Geometryczne formy, zdawałoby się przypadkowe, po dokładniejszym przyjrzeniu się tworzyły napis 17 grudnia, ułożony z liczb rzymskich: XVII XII. Dyskretnie wkomponowana w metaloplastykę szczególna dla gdynian data – 17 grudnia 1970 roku – miała stać się zakamuflowanym pomnikiem tragicznych wydarzeń. Projekt został przyjęty. Władze nie domyśliły się, jaki przekaz ukrył w swej pracy wybitny architekt. Niestety Dom Książki zrezygnował z planowanej rozbudowy i w rezultacie ukryty gest sprzeciwu wobec systemu pozostał jedynie na kartach projektu.
Projekt przebudowy Domu Książki w Gdyni, elewacja zachodnia, Muzeum Miasta Gdyni, fot. Leszek Żurek
Urodzony w 1925 roku Ryszard Semka w latach 1945–1950 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej, a następnie, dzięki otrzymanemu stypendium, w latach 1964–1965 kontynuował kształcenie na Uniwersytecie Harvarda. Po studiach, w 1950 roku, rozpoczął pracę w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku), od tego też roku należał do Stowarzyszenia Architektów Polskich. Tytuł docenta zdobył w 1967 roku, obejmując jednocześnie funkcję kierownika Pracowni Projektowania Architektury Wnętrz.
Ryszard Semka na tle zaprojektowanej przez siebie fasady Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku), lata siedemdziesiąte XX wieku, archiwum rodziny projektanta
Kolejne lata przyniosły mu tytuł profesora nadzwyczajnego – w 1981 roku i zwyczajnego – w 1990 roku. W 1971 roku, gdy powstał interesujący nas projekt, Semka objął właśnie funkcję dziekana Wydziału Architektury Wnętrz i Wzornictwa Przemysłowego, które to stanowisko piastował do 1984 roku.
Ryszard Semka, archiwum rodziny projektanta, dzięki uprzejmości autorki
Do jego najważniejszych architektonicznych realizacji należy zaliczyć: domy mieszkalne w Gdańsku-Wrzeszczu, zbudowane w okresie 1953–1957, rozbudowę Wielkiej Zbrojowni w Gdańsku jako siedziby PWSSP (1968), teatr w Kwidzynie (1986), kilkadziesiąt budynków mieszkalnych na terenie Starego Miasta w Elblągu (1983–2003) oraz pomnik Ofiar Grudnia ʼ70 w Gdyni. Zmarł w 2016 roku w Gdańsku.
Ryszard Semka Model pomnika Ofiar Grudnia ʼ70, Muzeum Miasta Gdyni, fot. Leszek Żurek
Ponad 20 lat po stworzeniu projektu z zakamuflowanym przesłaniem, w innych realiach społeczno-politycznych, Semka miał możliwość oddać hołd ofiarom czarnego czwartku. Jako główny projektant odpowiadał za realizację pomnika Ofiar Grudnia ʼ70 usytuowanego przy Urzędzie Miasta Gdyni, pod który niegdyś protestujący dotarli z niesionym na drzwiach Zbyszkiem Godlewskim (dzięki popularnej pieśni przeszedł do historii jako Janek Wiśniewski).
Ryszard Semka (współautor), pomnik Ofiar Grudnia ʼ70 w Gdyni, Muzeum Miasta Gdyni, fot. Marcin Szerle
W uroczystym odsłonięciu monumentu 17 grudnia 1993 roku brał udział prezydent Lech Wałęsa. Projekty i drewniany model pomnika znajdują się w zbiorach Muzeum Miasta Gdyni.
Anna Śliwa
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
