Kawa w „Krokusie”, czyli przepis na podwieczorek z fasonem

Ćmielowskie serwisy projektu Wincentego Potackiego ze zbiorów Muzeum w Gliwicach i Muzeum Narodowego w Kielcach

„Krokus” i „Goplana” to nazwy najpopularniejszych porcelanowych serwisów kawowych powstałych w latach sześćdziesiątych w Zakładach Porcelany Stołowej „Ćmielów” w Ćmielowie. Zostały zaprojektowane przez Wincentego Potackiego – artystę plastyka i autora setek wzorów przemysłowych dla tego legendarnego zakładu, w którym przepracował… blisko 60 lat! Przez ten czas zmieniały się mody, fasony, kolorystyka i dekoracja porcelanowej galanterii. Niezmienna zaś pozostawała chęć posiadania okazałego, eleganckiego i modnego serwisu do kawy i herbaty, będącego ozdobą stołu.

 

Wincenty Potacki urodził się 22 stycznia 1904 roku w Warszawie. Uczęszczał do tamtejszej Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. W wieku 24 lat ukończył studia w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, był uczniem Jana Szczepkowskiego na Wydziale Rzeźby. Swoją karierę artystyczną rozpoczął od prezentacji prac w Zachęcie i Instytucie Propagandy Sztuki. W 1935 roku zaczęła się jego współpraca z fabryką porcelany w Ćmielowie, dla której tworzył serwisy, wazony i inne przedmioty użytkowe. Porcelana stała się podstawowym materiałem w pracy Potackiego, a projektowanie galanterii z tego szlachetnego tworzywa – prawdziwą pasją. Przed II wojną światową artysta pracował również w fabryce w Chodzieży, – filii ćmielowskiego zakładu. W latach 1947–1949 współpracował z Zakładami Porcelany Stołowej „Wałbrzych” w Wałbrzychu, a na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych z Zakładami Porcelany Stołowej „Karolina” w Jaworzynie Śląskiej. Natomiast w okresie 1950–1955 był nauczycielem w Technikum Ceramicznym w Bolkowie.

Fragmenty serwisu do kawy „Goplana”, projekt Wincenty Potacki, 1960, wytwórnia: Zakład Porcelany Stołowej „Ćmielów” w Ćmielowie, 1961, porcelana, dekoracja natryskowa, Muzeum w Gliwicach, fot. Marcin Korczak

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku wzornictwo w Polsce zdominował nurt organiczny charakteryzujący się nie tylko płynnością kształtów, ale i żywiołową kolorystyką. Styl ten, określany jako New Look, znalazł swoje odzwierciedlenie również w ceramice stołowej. Jej projektanci eksperymentowali wtedy głównie z formą serwisów do kawy i herbaty, gdyż zestawy obiadowe, utrwalone tradycyjnym kanonem, nie dawały takiego pola do artystycznego popisu. Oryginalny, wyrazisty, charakterystyczny kształt ceramicznego kompletu szybko stawał się znakiem rozpoznawczym konkretnej fabryki porcelany, a jego odpowiednia ekspozycja w oknie wystawowym przyciągała klientów.

Serwisy kawowe „Krokus” i „Goplana”, zaprojektowane w 1960 roku przez Potackiego dla Zakładów Porcelany Stołowej w Ćmielowie, szybko zaczęły być najbardziej rozpoznawalnymi kompletami ceramicznymi z lat sześćdziesiątych XX wieku w Polsce.

Ekspozycja pt. „Do widzenia rokoko! Polska ceramika użytkowa z lat. 50. i 60. XX wieku”, Willa Caro – Oddział Muzeum w Gliwicach, 2016, z prawej widoczny fragment kompletu do kawy „Krokus” (czarno-biały dzbanek z czerwoną przykrywką i czarna cukiernica z czerwoną przykrywką), projekt Wincenty Potacki, 1961, wytwórnia: Zakłady Porcelany Stołowej „Ćmielów” w Ćmielowie, porcelana, dekoracja natryskowa, Muzeum w Gliwicach, fot. Marcin Gołaszewski

Każdy serwis składał się z dzbanka, mlecznika, cukiernicy oraz sześciu filiżanek wraz ze spodkami. Ich smukłe fasony, z cylindrycznymi formami dzbanków i filiżanek, występowały w niezliczonej ilości kolorów: od mlecznej bieli, poprzez pastelowe odcienie żółci, różu i błękitu, aż po nasycony szmaragd, bordo i czerń. W tym czasie narodziła się moda na tworzenie wielobarwnych ceramicznych zestawów. Były one zdobione zarówno w klasyczny sposób – malaturą w kwiatowe wzory i złoceniem na brzegu filiżanek oraz spodków, jak i technikami bardziej oryginalnymi, takimi jak na przykład tamponaż, który dawał efekt „marmurku” – siateczki złotych nitek na kolorowym szkliwie, czy natrysk wybierany. Ta ostatnia technika polega na nanoszeniu farby na powierzchnie porcelanowe przy użyciu rozpylacza, zwanego pistoletem lub aerografem.

Serwis „Margaret”, projekt Wincenty Potacki, 1976, wytwórnia: Zakład Porcelany Stołowej „Ćmielów” w Ćmielowie, porcelana, dekoracja natryskowa, Muzeum Narodowe w Kielcach, fot. Paweł Suchanek

Galanteria ceramiczna zaprojektowana przez Potackiego wielokrotnie pojawiała się na krajowych i zagranicznych targach wzornictwa, a jego propozycje nagradzano złotymi i srebrnymi medalami. Współcześnie, określane jako klasyki polskiego designu, są cennymi elementami nie tylko muzealnych kolekcji, stanowiąc przykład ponadczasowego piękna porcelany użytkowej.

Weronika Szerle

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

W walce o piękno w życiu codziennym. Wanda Telakowska – twórczyni Instytutu Wzornictwa Przemysłowego

„Cukier krzepi, ale Wedel jeszcze lepiej”. Blaszana puszka po kakao firmy E. Wedel ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Budujemy D.O.M.! Czyli garść fachowych instrukcji z międzywojennego czasopisma „Dom, Osiedle, Mieszkanie”

 

Meblościanka (dla) Kowalskich, czyli krótka historia najpopularniejszych mebli w PRL-u. Meble segmentowe projektu Bogusławy i Czesława Kowalskich z kolekcji Ośrodka Wzornictwa Nowoczesnego Muzeum Narodowego w Warszawie

 

„Zachęta do dalszych triumfów”. Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu w 1929 roku oczami dziennikarzy „Kuriera Poznańskiego”

Bajanie na ścianie, czyli kilka słów o projektorze obrazkowym „Bajka” produkcji Łódzkich Zakładów Kinotechnicznych ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni

Korona, Filma, Start, Druh, Ami, Alfa. Różne oblicza polskiego przemysłu fotograficznego na przykładzie obiektów z kolekcji Muzeum Fotografii w Krakowie