Bilety skarbowe,

czyli pierwsze polskie pieniądze papierowe ze zbiorów Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu

Posługujemy się nimi codziennie, nosimy w portfelach, ale czy potrafimy spojrzeć na nie jako na obiekty sztuki użytkowej? W przypadku pierwszych polskich pieniędzy papierowych używanych podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku dostrzeżenie walorów estetycznych nie będzie trudnym zadaniem.

 

Pierwsze na świecie banknoty upowszechniły się w Chinach w IX wieku. Do Europy wieści o nich dotarły w XIII wieku, między innymi za sprawą weneckiego kupca i podróżnika Marca Polo, i zostały potraktowane jedynie jako orientalna ciekawostka. Dopiero w drugiej połowie XVII wieku władze zadłużonej Szwecji zaczęły drukować pieniądze w formie papierowej.

Bilet skarbowy o nominale 5 złotych polskich, nr 19949, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum

Za pierwsze pieniądze papierowe w Polsce uznaje się bilety skarbowe wyemitowane 8 czerwca 1794 roku przez Dyrekcję Biletów Skarbowych podczas trwającego powstania kościuszkowskiego. Wpływ na decyzję o ich druku miały przede wszystkim problemy finansowe państwa po drugim rozbiorze oraz brak wystarczającej ilości kruszcu do bicia monety. Mimo że znajdowały się w obiegu zaledwie od 16 sierpnia do 6 listopada 1794 roku, banknoty jako nowa forma środka płatniczego zdołały zakorzenić się w świadomości społeczeństwa.

Bilet skarbowy o nominale 10 złotych polskich, nr 30825, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum

Cała emisja składała się z siedmiu nominałów w różnych kolorach: jasnofioletowy – 5 złotych polskich (złp), lila – 10, pomarańczowy – 25, brunatny – 50, różowy – 100, ceglasty – 500 i żółtocytrynowy – 1000. Wzory osobiście zatwierdził Tadeusz Kościuszko. Wysokie nominały wynikały z założenia, że będą się nimi posługiwać osoby piśmienne, czyli zamożniejsze. Bilety skarbowe nie wzbudziły jednak powszechnego zaufania, szczególnie że podczas płatności nimi zaniżano kurs oraz niechętnie wydawano resztę w monecie kruszcowej.

Bilet skarbowy o nominale 25 złotych polskich, nr 29879, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum

Kolejnym problemem było prawdopodobieństwo ich fałszowania. Aby zapobiec popełnieniu takiego przestępstwa, ustanowiono odstraszającą od tego procederu karę śmierci i konfiskaty całego majątku, natomiast same banknoty zaopatrzono w specjalne, skomplikowane jak na tamte czasy, zabezpieczenia. Dzięki nim polskie pieniądze uchodziły za niezwykle trudne do podrobienia. Emisja z 8 czerwca liczyła 197 900 sztuk z naniesioną odręcznie numeracją, a każdy bilet był własnoręcznie podpisany przez komisarzy Dyrekcji Biletów Skarbowych. Ponadto różniły się one między sobą wymiarami. Banknoty zszywano wzdłuż górnej części zawierającej numer, serię oraz napis „Bilet Skarbowy”, a następnie przy wprowadzaniu ich do obiegu kasjer odcinał je w taki sposób, że napis ulegał przecięciu na różnej wysokości. Grzbiety po odciętych banknotach pozostawiano jako materiał porównawczy w razie podejrzeń o fałszerstwo.

Bilet skarbowy o nominale 50 złotych polskich, nr 33139, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum

Do innych zabezpieczeń przed fałszerstwem należało naniesienie metodą chemiczną liter BS (Bilet Skarbowy), znaną tylko projektantowi banknotów Jędrzejowi Kapostasowi oraz chemikowi i farbiarzowi Janowi Fryderykowi Zejdlowi. Stosowano także nieregularny, suchy odcisk pieczęci, celowo obłamanej dla zwiększenia trudności w podrobieniu. Natomiast druk banknotów powierzono warszawskiej drukarni, którą wydzierżawił specjalnie na ten cel Jan Abraham Willing.

Bilet skarbowy o nominale 100 złotych polskich, nr 18432, Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, dzięki uprzejmości muzeum

Pięć banknotów o nominałach 5, 10, 25, 50 i 100 złotych polskich obecnie znajduje się zbiorach Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu. Zostały one przekazane przez darczyńcę z Wiednia w 1962 roku, wzbogacając tym samym grupę najcenniejszych eksponatów muzealnych.

Izabela Kupietz

Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
drukuj wyślij facebook

Malarskie wizje początku insurekcji. Obrazy Walerego Eljasza Radzikowskiego z  Muzeum Historycznego Miasta Krakowa i Michała Stachowicza z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Tadeusz Kościuszko przybywa na ratunek! "Grób Ojczyzny" Franciszka Smuglewicza z Muzeum Narodowego we Wrocławiu

Ormianie - kultura, pieniądze, egzotyka?

Podwójne urodziny złotego – 1919 i 1924. Jak powstała waluta niepodległej Polski

Czy Tadeusz Kościuszko lubił haftować? Artystyczne zainteresowania Naczelnika
GENIALNY MINISTER SKARBU. Książę Fraciszek Ksawery Drucki-Lubecki