Choć Łódź rozwijała się głównie w XIX wieku, to początki jej historii sięgają średniowiecza. Pozostałością po epoce przedfabrycznej jest Stary Rynek. Na pocztówkach sprzed 100 lat możemy zobaczyć, jak wyglądał przed II wojną światową.
Pocztówka znajdująca się w zbiorach Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi jest jedną z wielu przedstawiających wybrane sceny z życia miasta fabrycznego przełomu XIX i XX wieku. Widzimy na niej odbywający się targ. Na pierwszym planie Żydzi z charakterystycznymi brodami i czapkami, na drugim można dostrzec stragany, kupców, przekupki oraz kupujących. W tle zaś majaczą zwarte kamienice stanowiące osnowę większości rynków wpisanych w średniowieczny układ urbanistyczny. Oglądany na kartce pocztowej plac to Stary Rynek w Łodzi.
Plan Łodzi z 1853 roku z widocznym Starym Rynkiem i ówczesnymi zabudowaniami, licencja PD, źródło: Wikimedia Commons
Współczesny odbiorca z trudem mógłby rozpoznać to miejsce. Wichry historii wielokrotnie zmieniały jego wygląd, aż do współczesnego, który niemal całkowicie zatracił cechy, jakie przypisujemy „starówkom”. Historia Starego Rynku w Łodzi sięga początków miasta, czyli przełomu XIV i XV wieku, kiedy wraz z lokacją w 1423 roku stał się on centralnym miejscem ośrodka miejskiego. Przez pierwsze stulecia istnienia Łodzi było to obszerne klepisko otoczone drewnianymi domami. Jedyną budowlę z kamienistą podmurówką stanowił szesnastowieczny ratusz. Łódź przypominała zatem pod względem zabudowy wioskę. Rynek nadawał jej jednak miejski charakter.
Momentem upadku Starego Rynku jako centralnego punktu miasta była decyzja z 1823 roku o utworzeniu osady fabrycznej wzdłuż traktu wiodącego do Piotrkowa Trybunalskiego. Początkowy punkt miasteczka miał stanowić okrągły Nowy Rynek, przy którym postanowiono wznieść ratusz, świątynię i inne zabudowania miejskie. Miejsce dziś znane jako plac Wolności stało się sercem powstającego miasta fabrycznego. Tymczasem Stary Rynek zmieniał swoją funkcję.
Współczesny widok na Stary Rynek w Łodzi, HuBar, licencja CC-BY-SA 2.5, źródło: Wikimedia Commons
W XIX wieku okolice Starego Rynku zaczęły być masowo zamieszkiwane przez ludność żydowską, która mogła się osiedlać w okolicach Łodzi po II rozbiorze, kiedy władze pruskie odebrały to miasto biskupom kujawskim. Wraz z rozwojem przemysłu przybywało coraz więcej Żydów, a głównym miejscem zaludniania były wioska Bałuty i Stary Rynek. Wówczas zaczęły wokół placu powstawać skromne murowane kamienice. Obecność Żydów na pocztówce nie jest zatem zaskoczeniem. W tej części miasta nie stanowili oni wyjątkowego widoku.
Z tego powodu w czasie II wojny światowej Stary Rynek został włączony do getta łódzkiego. Niemcy planując wytyczenie w tym miejscu granicy pomiędzy stronami aryjską a żydowską, zaczęli masowo wyburzać budynki stojące przy południowej pierzei rynku. Powolnej dewastacji uległy także inne znajdujące się tam zabudowania.
Widok na Stary Rynek na dziewiętnastowiecznej pocztówce z Łodzi, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi
Po 1945 roku nowe władze podjęły decyzję o radykalnej przebudowie Starego Rynku. Postanowiono usunąć zniszczone klasycystyczne kamienice i zastąpić je socrealistycznymi trzykondygnacyjnymi budowlami z podcieniami nawiązującymi do budynków renesansowych. Nie zabudowano przy tym południowej pierzei, zniszczonej przez Niemców, a obsadzono ją drzewami. Tak powstał dzisiejszy park Staromiejski, zwany potocznie „parkiem śledzia” ze względu na fakt, że miał być zasadzony w miejscu dawnych hal rybnych.
W ten sposób Stary Rynek oddzielono pasem parku od pozostałej części miasta, przez co zatracił on swój pierwotny charakter i uległ zapomnieniu. Dewastacja dziewiętnastowiecznych zabudowań zmieniła całkowicie wygląd tego miejsca. Jego dawny wizerunek mogą nam przypominać jedynie fotografie lub pocztówki wykonane przed II wojną światową.
Sebastian Adamkiewicz
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU