Melodie na Psałterz Polski Mikołaja Gomółki, stworzone zostały w dobie reformacji, dla „prostych domaków”. Pisane z myślą o śpiewaniu domowym, dziś na stałe trafiły do kanonu arcydzieł muzyki polskiej.

Melodie na Psałterz Polski Mikołaja Gomółki ukazały się w 1580 r. w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Kompozytor stworzył krótkie, czterogłosowe utwory, do tekstów wszystkich 150 psalmów, wchodzących w skład psałterza (Księgi Psalmów ze Starego Testamentu), sparafrazowanych przez Jana Kochanowskiego. Melodie są dziełem niezwykłym, zarówno ze względu na polskie teksty Kochanowskiego (łączące motywy religijne, filozoficzne czy nawet osobiste), jak i muzykę Gomółki. Wpisują się też w postulaty panującej wtedy w Polsce reformacji. Melodie na Psałterz Polski stały się użytkową literaturą modlitewną uznawaną zarówno przez katolików, jak i protestantów. W epoce renesansu była to jedna z największych przemian w muzyce kościelnej – obok wszechobecnej łaciny w Kościele pojawiły się języki narodowe.

Mikołaj Gomółka, Melodie na Psałterz Polski (strona tytułowa),1580, Biblioteka Narodowa, źródło: Polona

„Są łacniuchno uczynione, Prostakom nie zatrudnione, Nie dla Włochów, dla Polaków, Dla naszych, prostych domaków” – tak o swojej kompozycji pisał Mikołaj Gomółka. Słowa te są znamienne. Melodie cechuje prosta budowa zwrotkowa, poszczególne głosy utrzymane w średnim rejestrze (żeby każdy mógł je z łatwością zaśpiewać), oparte są na technice nota contra notam (dosłownie nuta przeciw nucie), polegającej na prowadzeniu wszystkich głosów kompozycji w takich samych wartościach rytmicznych. W rytmice kompozytor starał się zachować wierność akcentacji języka polskiego. Wszystko to sprawiało, że „prości domacy” nie mieli problemów z ich śpiewaniem.

Mikołaj Gomółka, Melodie na Psałterz Polski,1580, Biblioteka Narodowa, źródło: Polona

Opracowane przez Gomółkę Psalmy mają różny charakter - wesoły lub poważny, w zależności od treści tekstu. Trzeba też zdać sobie sprawę z tego, że w epoce renesansu związki słowa i muzyki były bardzo silne. Wszyscy kompozytorzy tych czasów dbali o podkreślanie relacji między muzyką a tekstem, a Gomółka nie był tutaj wyjątkiem. W Psalmach muzyką podkreślał to, co ważne w tekście. Na przykład w psalmie Serce mi każe śpiewać, kiedy w tekście pojawiają się słowa pisarz pismo leje również melodia opada coraz to niżej, niczym spływający z pióra atrament – jak zauważa muzykolog dr Paweł Gancarczyk.

Mikołaj Gomółka, Psalmy Pielgrzymów z: Melodie na Psałterz Polski, źródło: Youtube

Melodie na Psałterz Polski są bardzo ważnym zbiorem utworów. „Napisane przed wiekami, są niezwykle aktualne mimo upływu czasu, przemawiają z tą samą siłą” – podkreśla Paulina Ceremużyńska. Dziś jednak opracowanie muzyczne wydaje się skomplikowane, rzadko zdarza się, by były wykonywane przez amatorów. Czyżby „prości domacy” byli w czasach Gomółki bardziej muzykalni niż współcześni Polacy? – pyta Paweł Gancarczyk.

Paulina Pieńkowska