Modernistyczną architekturę odbiera się jako nowoczesną, bo dostosowaną do potrzeb jej użytkowników. Charakteryzują ją proste, pozbawione dekoracji, geometryczne bryły – „domy-pudełka” i „domy-okręty”, o płaskich dachach i dużych, pasmowych oknach. Wyjątkową formę budynków uzupełnia starannie dobrany materiał wykonania oraz konstrukcja, powstała w oparciu o bieżące osiągnięcia nauki i techniki.
Jako styl w architekturze pojawił się w Europie na początku XX w. i jego założeniem było odejście od stylów historycznych. W tym samym czasie w niemieckim mieście Weimar powstał Bauhaus – szkoła artystyczna o nowych metodach nauczania, która stała się inspiracją dla kilku pokoleń projektantów i architektów. Pod okiem architektów i artystów pracowano zespołowo w warsztatach. Studenci zdobywali tam wiedzę praktyczną na temat nowych form, materiałów i narzędzi. Walter Gropius – dyrektor uczelni i jeden z „ojców modernizmu”, prowadził eksperymenty z zastosowaniem tak nowoczesnych materiałów, jak beton i szkło. To głównie z nich tworzono nowe, funkcjonalne obiekty o jasnych płaszczyznach i kubicznych formach pozbawionych ornamentyki. Gropius interesował się również przestrzennymi (urbanistycznymi) i socjologicznymi aspektami architektury. Efektem jego pracy są projekty zarówno budynków użyteczności publicznej, jak i osiedli mieszkaniowych, w których zwrócił uwagę na potrzeby społeczne ludzi, takie jak dostęp do świeżego powietrza, światła dziennego, urządzenia sanitarne oraz otwarte przestrzenie wokół budynków.
Fabryka Fagus w Alfeld, 1911-14, proj. Walter Gropius i Adolf Meyer, fot. C. Janssen, 2007, Licencja CC BY-SA 2.0 de, Wikimedia Commons
Podobne cele w działalności twórczej rozwijał również Le Corbusier, nazwany „papieżem modernizmu”. W 1923 r. opublikował on manifest nowego nurtu – W stronę architektury. Jego projekty inspirowane były formami najnowszych osiągnięć techniki: samochodów, samolotów czy transatlantyków.
Osiedle Weißenhof, dom Le Corbusiera, 1927, Stuttgart, fot. A. Praefcke, 2007, licencja CC BY 3.0, Wikimedia Commons
Le Corbusier określił teorię nowoczesnej architektury za pomocą słynnych pięciu zasad, będących podstawami jej rozwoju na całym świecie:
- Konstrukcja oparta na słupach – ściany nie utrzymywały budynku, gdyż jego ciężar przeniesiony był na „punktowe” podpory. Podobnie jak elementy poziome, słupy były wykonane z żelbetu, czyli betonu wzmocnionego od wewnątrz stalowymi prętami. Tworzyły konstrukcję szkieletową, w której prześwit nadawał bryle lekkości.
- Wolny plan budynku – uzyskanie dodatkowej powierzchni przez ograniczenie liczby ścian. Pozwoliło to na niemal dowolne kształtowanie przestrzeni każdej kondygnacji, a ich wnętrza mogły mieć różnorodny układ.
- Wolna fasada – również ściany zewnętrzne nie musiały być zabudowane, np. na poziomie parteru. Elewacja, stanowiąca powierzchnię fasady, była prosta i pozbawiona dekoracji, mogła nawet w całości składać się ze szkła. Stosowano również tradycyjne, dobre jakościowo materiały, jak kamień i tynki szlachetne.
- Długie, pasmowe okna zajmujące dużą część elewacji. Wpuszczały do pomieszczeń naturalne światło i świeże powietrze oraz ułatwiały kontakt wnętrza z otoczeniem.
- Płaski dach, wykonany z nowoczesnych materiałów, dzięki czemu nie przeciekał. Mógł pełnić funkcję tarasu, ogrodu dachowego lub przestrzeni wspólnej dla mieszkańców.
Dom własny Barbary i Stanisława Brukalskich, 1927-28, Warszawa, fot. Bornholm, 2007, licencja GFDL, Wikimedia Commons
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych europejskich przykładów architektury modernistycznej są: fabryka Fagus w niemieckim Alfeld zaprojektowana przez Waltera Gropiusa i Adolfa Meyera w 1911 r., dom Schröderów w Utrechcie wzniesiony w 1924 r. przez Holendra Gerrita Rietvelda, francuska willa Savoye w Poissy Le Corbusiera, która powstała w latach 1928 – 1930 oraz Pawilon Barcelona projektu niemieckiego architekta Miesa van der Rohe na wystawę światową w Barcelonie w 1929 r.
Wydział kanalizacji i wodociągów Magistratu miasta Łodzi, 1927-28, proj. Wiesław Lisowski, Łódź, fot. Sicherlich, 2005, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
W pierwszych trzech dekadach XX w. modernizm był najpopularniejszy właśnie w Niemczech, Holandii i we Francji. W Polsce najsilniej zaznaczył się w architekturze Gdyni, Warszawy, Stalowej Woli, Łodzi i Krakowa.
Weronika Szerle
Powrót