Na kilku przedwojennych fotografiach, przechowywanych w Muzeum Książąt Lubomirskich we Wrocławiu, widnieje pałac w Beńkowej Wiszni. Należał on niegdyś do czterech pokoleń rodziny Fredrów. Jego budowę zainicjował Aleksander hrabia Fredro, a za projekt – zdaniem wnuczki komediopisarza, Marii Szembekowej – miała mu posłużyć ilustracja znaleziona w pewnej angielskiej książce. W XIX wieku przechowywano tam jedno z najcenniejszych polskich archiwów literackich, zawierające rękopisy komedii (w tym Zemstę), bajek czy utworów obscenicznych.
W 1796 roku usytuowane 50 kilometrów na zachód od Lwowa miasteczko Rudki wraz z majątkiem obejmującym między innymi Beńkową Wisznię nabył Jacek Fredro, ojciec literata. Transakcja umożliwiła stworzenie gniazda rodzinnego, o którym przyszły autor Małpy w kąpieli pisał tak: „Świat mego dziecinnego i młodocianego wieku, cały w Beńkowej Wiszni…”
Aleksander Fredro, Zemsta, 1893, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
W 1824 roku Jacek przekazał ster majątku właśnie Aleksandrowi, rzutkiemu – powiedzielibyśmy dzisiaj – managerowi. Ten zaś w 1846 roku, po rzezi galicyjskiej, która dotknęła także właścicieli dworów, utracił poczucie bezpieczeństwa i przeniósł się do Lwowa, pozostawiając administrowanie synowi Janowi Aleksandrowi. Poczet fredrowskich dziedziców Beńkowej Wiszni wieńczy Andrzej Fredro (wnuk autora Dożywocia). W 1898 roku zmarł przedwcześnie, nie pozostawiając po sobie następcy.
Autor nieznany, Pałac rodziny Fredrów w Beńkowej Wiszni – widok od strony ogrodu, 1938, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich
Po zakupie majątku przez Fredrów znajdowały się tam pozostałości po istniejącym wcześniej pałacu. Na miejscu spalonej budowli, staraniem Aleksandra Fredry, wzniesiono nowy obiekt. Prace rozpoczęto wkrótce po ślubie hrabiego z Zofią z Jabłonowskich w 1828 roku, ukończono w 1835 roku, a urządzanie trwało jeszcze około dwóch lat. Pałac jest usytuowany na wzniesieniu, na którego stoku matka Aleksandra – Marianna Fredrowa – posadziła dziewięć świerków na pamiątkę jej dzieci. Ponadto znajdowały się tam między innymi ogród z warzywami, owocami i kwiatami, a także staw oraz parterowa oficyna zwana „Jackowym Dworem”, w której pierwotnie mieszkali Fredrowie i gdzie powstały tak znane komedie, jak Pan Jowialski, Śluby panieńskie oraz Zemsta.
Kursa praktyki ogrodniczej w Zakładach Ogrodniczych w Fredrowie p. Rudki – woj. lwowskie – broszura wydana przez Małopolskie Towarzystwo Rolnicze, 1930, Biblioteka Narodowa, licencja PD, źródło: Polona
Pałac nie przypomina typowego polskiego dworku z charakterystycznym gankiem. Wybudowany w stylu neorenesansowym, z półkolistymi oknami i drzwiami, o kształcie nieregularnym, składa się z dwu kondygnacji. Na parterze mieściły się duży salon, pokój pani domu, a także jadalnia, którą od 1886 roku ozdabiał cykl 11 akwarel Juliusza Kossaka, pod tytułem Fredroviana, nawiązujących do historii rodu, zamówiony przez Jana Aleksandra. Na piętrze znajdował się pokój Fredry, pełniący rolę jego pracowni i sypialni. Tam powstały opera Rymond oraz wspomnienia z czasów napoleońskich, zatytułowane Trzy po trzy. Na tej samej kondygnacji umieszczono także pokój Jana Aleksandra. W tak urządzonych wnętrzach mieszkano od wczesnej wiosny do października, z przerwą na wyjazdy wakacyjne do modnych wówczas kurortów. Zimy spędzano na ogół w wynajmowanym we Lwowie mieszkaniu, a potem we własnym dworku.
Parter pałacu w Beńkowej Wiszni – sala jadalna z akwarelami Juliusza Kossaka, około 1900, Zakład Fotograficzny „Maria”. Obecnie akwarele te znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich
Po śmierci Andrzeja Fredry w 1898 roku majątek odziedziczyła wdowa po nim, Felicja ze Szczepańskich, i to ona wyznaczyła dalszy los pałacu w Beńkowej Wiszni. W 1919 roku sprzedała go Małopolskiemu Towarzystwu Rolniczemu, które utworzyło tam Zakład Ogrodniczy zwany Fredrowem. Po 1945 roku powstała szkoła rolnicza, obecnie zaś miejsce to jest siedzibą Wiszniańskiego Kolegium Lwowskiego Narodowego Uniwersytetu Rolniczego. Jak niedawno napisał Rafał Nesterow – „na terenie Małopolski rosną jeszcze, sadzone przed II wojną [światową] a pochodzące właśnie z «Fredrowa», stare jabłonie. Do dzisiaj intensywnie działa w tej części Ukrainy, w Gródku Jagiellońskim, przetwórstwo owoców, przede wszystkim jabłek, a to w oparciu o dawne, «Fredrowskie» sady owocowe”.
Beńkowa Wisznia, fasada frontowa pałacu, 1938 [?], zdjęcie ze zbioru Romana Aftanazego (być może autora fotografii), badacza historii rezydencji na kresach dawnej Rzeczypospolitej, Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym imienia Ossolińskich
Przechowywane tam niegdyś cenne archiwum literackie Aleksandra hrabiego Fredry, obecnie znajduje się w restytuowanym w 1946 roku we Wrocławiu Ossolineum.
Grzegorz Polak
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
