W sektorze bojkowskim w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku znajduje się niezwykle ciekawa architektonicznie cerkiew, z pełnym wyposażeniem przeniesiona z Rosolina. Jest to jedyny zachowany w Bieszczadach przykład cerkwi bez ikonostasu. Zanotowana w terenie legenda mówi o ufundowaniu tej świątyni w Rosolinie w 1750 roku przez Onufrego Giebułtowskiego w podziękowaniu za cudowne ocalenie z bagien, na których zabłądził, wracając konno do domu.
Rzeczywiście w 1750 roku w Rosolinie rodzina pieczętująca się herbami Leliwa i Sas ufundowała małą cerkiewkę, która stała się filią świątyni w Polanach. Herby umieszczono na antepedium (podstawie) ołtarza głównego z obrazem świętego Onufrego Pustelnika adorującego Koronację Matki Boskiej. Na wewnętrznej ściance tylnej tabernakulum znajdują się herb Leliwa i monogram AZ. Na wewnętrznej ścianie drzwiczek powtórzono ten herb i napisano: „Cerkiew postawiono Roku 1750 20 Juli”. Cerkiewne sprzęty ruchome wykonał Antoni, który inskrypcję w języku polskim z datą, imieniem i prośbą o modlitwę umieścił z tyłu tabernakulum.
Cerkiew z Rosolina, widok od frontu, Park Etnograficzny Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 2009, fot. Silar, licencja CC BY-SA 3.0, Wikimedia Commons
Cerkiewka jest drewniana, orientowana (częścią ołtarzową skierowana na wschód), wzniesiona na kamiennej podmurówce i kryta gontem. Składa się z przedsionka zwanego babińcem, nawy i części ołtarzowej z zakrystią po stronie północnej, na zachodniej stronie nawy nadwieszono chór. Od części ołtarzowej nawę oddziela belka tęczowa ze sceną Ukrzyżowania. Wyposażenie cerkiewki przypomina kościół, ponieważ w tym czasie ugruntował się już obrządek unicki (w południowo-wschodniej Polsce określany greckokatolickim) i zastosowano wytyczne synodu zamojskiego, że ikonostas nie jest w kulcie niezbędny. Postawiono ołtarz główny i dwa ołtarze boczne ze świętymi Mikołajem i Janem Nepomucenem. Noszą one cechy późnego baroku i wraz ze sceną Ukrzyżowania zostały wykonane przez jedną osobę, prawdopodobnie Antoniego, tak jak wiszące na ścianach wizerunki apostołów, obraz Zwiastowania Maryi oraz polichromia. Na północnej ścianie nawy przedstawiono iluzjonistyczny ołtarz z postacią świętego Floriana i napisem: „Św. Florianie módl się za nami”. W 2009 roku podczas rekonserwacji (ponownej konserwacji) odsłonięto na północnej ścianie przedsionka polichromię z przedstawieniem Lewiatana (z otwartą paszczą przypomina wieloryba) połykającego grzeszników.
Zespół cerkiewny z Rosolina,1750, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, wdok współczesny, fot. Marian Kraczkowski
Świątynia służyła mieszkańcom Rosolina obrządku greckokatolickiego do 1947 roku. Dziesięć lat po wysiedleniu mieszkańców wsi, w 1957 roku wybrali się tam konserwator z Rzeszowa Jerzy Tur i pracownik, późniejszy dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Aleksander Rybicki. W otwartej świątyni dostrzegli częściowo zerwaną podłogę, a na środku nawy – ślady ogniska. Zakurzonego wyposażenia nikt nie naruszył. Na ołtarzach leżały obrusy, świece były udekorowane haftowanymi kokardami. W nawie pod chórem wisiał portret epitafijny domniemanego fundatora cerkwi – młodego szlachcica (1728–1750), opatrzony patronalnym wizerunkiem świętego Onufrego oraz herbem Leliwa.
Ołtarz główny z herbami na antepedium, cerkiew z Rosolina, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski
Zdecydowano, że cerkiewka stanie na dziedzińcu sanockiego zamku i ze względu na łaciński wystrój będzie pełnić rolę kościółka, który znajdował się tam do czasów przedrozbiorowych. Rozebrano świątynię, belki i wyposażenie ulokowano na dziedzińcu w specjalnie wybudowanym magazynie.
Polichromia przedstawiająca Lewiatana, przedsionek cerkwi z Rosolina, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski
Między pierwszym pobytem w Rosolinie a momentem rozbiórki zniknął portret. Odnaleziono go i odzyskano później u osoby prywatnej. Obraz przedstawia młodego szlachcica z podgoloną głową, w kontuszu owiniętym pasem, a u dołu widnieje nie do końca czytelny napis: „Na miłość Boską Proszę o westchnienie Po śmierci mojey zdrowaś zmówienie za mnie wielkiego nędznego Grzesznika Narodzenie Roku 1728 dnia 5 lutego Zmarł Roku 1750 20 kwietnia Na miłość Ukrzyżowanego Fundatora cerkwi pow ..osze mi.. nieustanną Panu”.
Herby na antepedium ołtarza głównego w cerkwi z Rosolina, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski
W 1960 roku cerkiewkę usytuowano w sektorze bojkowskim w Parku Etnograficznym Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Odtworzono jej otoczenie. Niżej po lewej stronie postawiono drewnianą zrębową kostnicę z półokrąglaków wiązanych w węgłach na tak zwany obłap, nakrytą czterospadowym dachem gontowym, a po prawej, na brzegu skarpy, dzwonnicę na trzech pionowych słupach z dwuspadowym daszkiem gontowym. Między słupami wiszą dzwony.
Portret domniemanego fundatora cerkwi z Rosolina, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, fot. Marian Kraczkowski
Na cmentarzu w Rosolinie nie zachowały się nagrobki, z okolic Sanoka przeniesiono dwa drewniane słupy nagrobkowe z kapliczkami u góry. Przy cerkwi odtworzono ogrodzenie – murek z luźno układanych kamieni. Cerkiewka posiada bardzo ciekawą konstrukcję architektoniczną i wystrój nawiązujący do historii regionu, współistnienia przedstawicieli dwóch narodowości i wyznań.
Danuta Blin-Olbert
Powrót ZOBACZ NA OSI CZASU
