Zakon NMP Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał w okresie krucjat. Na ziemiach polskich pojawił się w pierwszej połowie XIII wieku.
Odpowiedzialnością za sprowadzenie Krzyżaków do ziemi chełmińskiej zwykle odciąża się Konrada I Mazowieckiego. Zapomina się przy tym, że znaczący udział w pozyskaniu Krzyżaków do walk z pogańskimi Prusami mieli Piastowie śląscy, przede wszystkim Henryk I Brodaty i jego żona Jadwiga. Decyzja o powierzeniu Krzyżakom pieczy nad północną granicą Mazowsza (1226) okazała się brzemienna w następstwa, rozpisane na kilka stuleci.
Zamek w Malborku, Siedziba Wielkiego Mistrza, fot. NID
Zakon krzyżacki znalazł w ziemi chełmińskiej idealne warunki do prowadzenia akcji osadniczej. Krzyżacy uczynili z tej krainy bazę wypraw przeciw pogańskim Prusom. Podbój i chrystianizacja ziem Prusów zajęły Zakonowi resztę XIII stulecia. Książęta piastowscy, borykający się z rozbiciem dzielnicowym oraz licznymi zewnętrznymi zagrożeniami, bagatelizowali poczynania nowego północnego sąsiada. U progu XIV wieku Krzyżacy uczynili sobie w Malborku nową stolicę państwa i rezydencję wielkiego mistrza, wznosząc imponujący zamek.
Powstanie i rozwój państwa krzyżackiego, źródło: podręcznik Europa. Nasza historia, tom 1, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, 2016
W okresie jednoczenia Korony północny sąsiad okazał się już groźnym rywalem Władysława I Łokietka. Odepchnął Polskę do Bałtyku i pozbawił ją Pomorza. Chwilowo przekroczył nawet linię Wisły i zajął Kujawy. Państwo Łokietka znalazło się w defensywie. Polityka Zakonu, wymierzona w Królestwo Polskie, zmusiła polskich władców do poszukiwania nowych sojuszników. Władysław I Łokietek i Kazimierz III Wielki wybrali Węgry. Kazimierzowi III Wielkiemu udało się przywrócić równowagę sił w relacjach z Zakonem.
Dla Węgierki Jadwigi Andegaweńskiej, sukcesorki ostatnich Piastów, polskie możnowładztwo wybrało na męża Jagiełłę, wielkiego księcia litewskiego (1385). Unia polsko-litewska skazała Krzyżaków na nieuchronną porażkę. W XV stuleciu Zakon, pokonany pod Grunwaldem (1410), przeszedł do defensywy. Po wojnie trzynastoletniej (1454-1466) oddał Polsce Pomorze, ziemię chełmińską, Warmię oraz Malbork, a sam, na okrojonym terytorium z nową stolicą w Królewcu, został lennikiem Korony Polskiej.
Pokonanie Zakonu stało się udziałem wnuka Władysława II Jagiełły, Zygmunta I Starego (1525). Niestety, nie oznaczało wcielenia państwa zakonnego do Polski. Król zsekularyzował i przekształcił Prusy Zakonne w luterańskie Prusy Książęce, zależne od Polski, ale powierzył pruskie lenno Hohenzollernom. Decyzja Zygmunta I, która wówczas wydawała się spektakularnym sukcesem, oznaczała pozostawienie na północ od Korony Polskiej organizmu politycznego, który już w XVII stuleciu zrzucił zależność od Polski.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót