W późnym średniowieczu i w dobie nowożytnej Górny Śląsk, zwany wówczas opolskim, znajdował się w księstwie raciborsko-opolskim. Do początku XVI wieku księstwo pozostawało w rękach Piastów. W sąsiednim księstwie cieszyńskim Piastowie utrzymali się do I połowy XVII wieku.
Przez dwa stulecia Habsburgowie jako królowie czescy władali Śląskiem opolsko-raciborskim. W XVII wieku księstwo przejściowo, jako zastaw, było w posiadaniu Wazów (1646-1666). Jeszcze w XVIII wieku, gdy Górny Śląsk wraz z całym Śląskiem trafił do monarchii pruskiej, na Górnym przeważał żywioł polski.
Górny Śląsk w znacznie mniejszym stopniu od Dolnego Śląska objęty był germanizacją. Wyższe warstwy społeczne się germanizowały, ale niższe pozostawały wierne polszczyźnie. Polska świadomość narodowa budziła się na Górnym Śląsku w XIX wieku. Odrodzenie polskości wiązane jest z okresem Wiosny Ludów. Istotny w tym procesie był udział Kościoła. Niemieckie wpływy w tej dzielnicy umacniała modernizacja i kultura techniczna w okresie rewolucji przemysłowej, a także napływ obcego kapitału oraz wejście śląskiego górnictwa i przemysłu do międzynarodowego obiegu gospodarczego.
Górny Śląsk jest krainą wielu tradycji. Wielokulturowość dzielnicy sięga czasów czeskich, potem państwowości austriackiej i pruskiej. Cechą Śląska była pokojowa koegzystencja wyznań. Robotniczy świat pozostawał przywiązany do małej Ojczyzny, gdzie mówi, myśli i modli się po polsku, w bogatej śląskiej gwarze. Świat wartości Górnoślązaków wyrastał z etosu pracy, religijności, poczucia wolności i tolerancji oraz solidarności w codziennym trudzie. Folklor śląski zawsze stanowił dla Górnoślązaków bezpieczne schronienie przed narzucanym im w czasach Cesarstwa Niemieckiego, Republiki Weimarskiej, czy III Rzeszy antypolonizmem. Podobnie przed antygermanizmem narzucanym im w Polsce Ludowej.
O przynależności części Górnego Śląska do odrodzonej Polski zdecydowały trzy powstania śląskie w latach: 1919, 1920, 1921 oraz plebiscyt. W trzecim powstaniu, w maju i w czerwcu 1921 roku, najcięższe walki stoczono w okolicach Góry Świętej Anny. Udział Ślązaków w powstaniach oraz determinacja okazana w akcji plebiscytowej skłoniły państwa Ententy do ustępstw na rzecz Polski. Przyłączona do Rzeczypospolitej część Górnego Śląska tworzyła autonomiczne województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. Spis powszechny w 1931 roku, przeprowadzony w II Rzeczypospolitej, odsłonił jeszcze jeden fenomen tej ziemi. Górny Śląsk był przestrzenią o najwyższym stopieniu alfabetyzacji w odrodzonej Polsce. Nie istniał na Śląsku analfabetyzm, plaga Polski centralnej i wschodniej. Był to efekt polityki edukacyjnej pruskiego zaborcy i rewolucji przemysłowej.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót