Dewiza Łodzi brzmi: Ex navicula navis – z łódeczki łódź – i trafnie wyraża fenomen rozwoju miasta. W 1821 roku osada fabryczna Łódź, wtedy Łódka, liczyła 767 mieszkańców. U progu pierwszej wojny światowej miasto osiągnęło pół miliona ludności.
Łódź Muzeum licencja Domena publiczna na podstawie Wikimedia Commons
Łódź, zwana polskim Manchesterem, stała się największym ośrodkiem przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim i drugim po Moskwie centrum włókiennictwa w Imperium Rosyjskim. Rozwój Łodzi przebiegał według tempa znanego tylko ośrodkom północnoamerykańskim.
Powstanie osady fabrycznej w Łodzi było częścią programu modernizacyjnego podjętego przez władze Królestwa Polskiego przed powstaniem listopadowym. Dalszy rozwój miasta odpowiadał dalekosiężnym koncepcjom gospodarczym Ksawerego Franciszka Druckiego-Lubeckiego, który zamierzał oprzeć ekonomię Królestwa Kongresowego na chłonnym rynku rosyjskim. Po powstaniu listopadowym, kiedy zmieniły się warunki rynkowe, Łódź dzięki specjalizacji w produkcji bawełnianej w ciągu kilkunastu lat zdystansowała pozostałe ośrodki produkcji włókienniczej.
Wiele czynników przesądziło o burzliwym rozwoju przemysłu łódzkiego: polityka celna i rynek rosyjski, import nowoczesnej technologii z Zachodu, rozbudowa kolei, a po uwłaszczeniu chłopów w 1864 roku – tania siła robocza. Powstał wielokulturowy ośrodek miejski o specyficznym układzie urbanistycznym z wyraźnie wyodrębnionymi dzielnicami, niczym magnackie jurydyki, wokół kompleksów pałacowo-fabrycznych. W mieście wszechobecny był kontrast między bogactwem a nędzą, który nie ominął też łódzkich cmentarzy. Nowoczesna infrastruktura miejska, np. tramwaje elektryczne, funkcjonowała przy braku kanalizacji. Portret miasta utrwalił Władysław Reymont w Ziemi obiecanej.
Łódź Plac Wolności fot. K. Kłoszewski licencja CC-BY-2_5
Andrzej Wajda, absolwent Łódzkiej Szkoły Filmowej, ekranizując w 1974 roku powieść Reymonta, nie musiał budować dekoracji. Dziewiętnastowieczne miasto i jego fabryki istniały. Z pejzażu Łodzi w XX wieku zniknęli Rosjanie, Niemcy i Żydzi. W tkance miasta pozostały jednak liczne ślady wielonarodowego i wielowyznaniowego składu łódzkiej populacji. Robotnicze miasto w okresie międzywojennym oraz w Polsce Ludowej stanowiło scenerię dla działań awangardy artystycznej i społecznej. W międzywojniu Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro tworzyli w Łodzi własną poetycko-plastyczną grupę awangarda rzeczywista. Strzemińskiemu Łódź zawdzięcza Muzeum Sztuki, pierwszą w Europie placówkę muzealną specjalizującą się w sztuce nowoczesnej. Polski film po 1956 roku tworzyli głównie absolwenci Łódzkiej Szkoły Filmowej.
Jerzy Bracisiewicz
Powrót
