Polscy władcy XIV i XV wieku. Zjednoczenie ziem, niełatwe rządy, konflikty z Krzyżakami i znaczenie Gdańska
Sprawdź swoją wiedzę. Zapraszamy do historycznych fiszek!
Rozbicie dzielnicowe doprowadziło do osłabienia znaczenia Polski w Europie i wywołało liczne problemy w polityce wewnętrznej. Jak nazywał się książę, który próbował zjednoczyć najważniejsze ziemie i został koronowany w Gnieźnie na króla Polski?
Książę wielkopolski Przemysł II odznaczał się sporymi ambicjami politycznymi. Gdy otrzymał, po zmarłym nagle w 1290 roku Henryku Probusie, ziemię krakowską, pojawiła się szansa na połączenie ważnych, z punktu widzenia przyszłej władzy królewskiej, obszarów. W lipcu 1290 roku Przemysł II wjechał do Krakowa i początkowo został tam dobrze przyjęty. Wracając do Wielkopolski, zabrał ze sobą insygnia królewskie. Wkrótce jednak musiał zrzec się Krakowa na rzecz króla czeskiego Wacława II. Po objęciu w 1294 roku władzy na Pomorzu Gdańskim wysłał do papieża prośbę o zgodę na koronację. Już w czerwcu następnego roku w Gnieźnie arcybiskup Jakub Świnka włożył koronę królewską na skronie Przemysła II. Władca nie zdążył odzyskać Krakowa, zginął w 1296 roku zamordowany z inicjatywy margrabiów brandenburskich.
Koronacja Przemysła II. Początek zjednoczenia Polski?
Władysław Łokietek po śmierci Wacława II czeskiego i jego syna Wacława III objął w 1306 roku władanie nad Krakowem. Kilka lat potem książę musiał zmierzyć się z oporem mieszkańców miasta. Kiedy i z jakiego powodu wybuchł bunt mieszczan krakowskich?
Jednym z powodów wystąpienia przeciwko Łokietkowi był spór księcia z biskupem krakowskim Janem Muskatą. Muskata osiągnął znaczną pozycję polityczną w czasie rządów władców czeskich w Małopolsce. Z Łokietkiem spierał się już od 1307 roku – dążył do niezależnej władzy, szukał wsparcia w Czechach. Książę Władysław nie zamierzał tego tolerować. Przez pół roku więził biskupa w wieży. Krakowscy mieszczanie z kolei nie zgadzali się na wysokie podatki i pragnęli bliższych kontaktach handlowych z Czechami i Śląskiem. W 1311 roku wzniecili bunt, któremu przewodził wójt Albert. Buntownicy przejęli kontrolę nad miastem i podjęli próbę osadzenia na tronie księcia opolskiego Bolka I. Łokietek i wierne mu rycerstwo okrutnie spacyfikowali miasto. Książę zadbał, aby odtąd władzę sprawowali tam zaufani urzędnicy.
Groźny bunt wójta i biskupa
Władysław Łokietek wytrwale i konsekwentnie jednoczył ziemie polskie. Wprawdzie stracił Pomorze, ale w 1314 roku zajął Wielkopolskę. Rozpoczął starania o koronę królewską. Do kogo zwolennicy Łokietka wysłali prośbę o zgodę na koronację królewską?
Do tronu polskiego zgłaszał pretensje władca czeski Jan Luksemburski. Łokietek musiał zdać się na rozstrzygnięcie tej kwestii przez papieża. W 1318 roku wielki zjazd możnych i duchowieństwa w Sulejowie zdecydował o wysłaniu do Jana XXII prośby o zgodę na koronację Łokietka. Papież z pewnością był zadowolony, bowiem polska dyplomacja zawiadamiała o zmianie opłat należnych Stolicy Apostolskiej. Odtąd zamiast „od dymu”, czyli domu powinności miały być płacone „od głowy”, czyli od człowieka. Choć Jan XXII odpowiedział w sposób zawoalowany i niejednoznaczny, Polacy zinterpretowali werdykt na swoją korzyść. Koronacja Władysława Łokietka odbyła się 20 stycznia 1320 roku w Krakowie.
Z Sulejowa na tron. Władysław Łokietek królem zjednoczonej Polski
Kazimierz Wielki prowadził przemyślaną politykę osadniczą. Zależało mu na rozwoju gospodarki, na ożywionych kontaktach handlowych. W granicach Królestwa Polskiego osiedlali się Niemcy, Rusini, Żydzi, a także Ormianie. Skąd pochodzili Ormianie i czym zajmowali się w dawnej Polsce?
Ormianie od starożytności żyli na Zakaukaziu, z czasem osiedlali się także we wschodniej Anatolii i w mniejszych skupiskach w Syrii, Iranie, na Bałkanach i Krymie. W XI wieku zaczęli napływać na tereny Rusi, a po przyłączeniu przez Kazimierza Wielkiego Rusi Halickiej ludność ormiańska znalazła się w granicach Polski. Dzięki przywilejowi Kazimierza Wielkiego z 1356 roku Ormianie mogli cieszyć się własnym samorządem i sądownictwem aż do lat osiemdziesiątych XVIII wieku. Zajmowali się handlem, pośredniczyli w kontaktach z Turcją czy Iranem. Nie brakowało im zajęcia, gdyż polska szlachta niezwykle ceniła sobie wschodnie stroje, przyprawy i bakalie oraz broń. Świetnie radzili sobie w dyplomacji, uczestniczyli w poselstwach, często byli niezastąpieni ze względu na znajomość języków i obyczajów Wschodu.
Ormianie – kultura, pieniądze, egzotyka?
Jan Długosz opisał słynny zjazd monarchów, zorganizowany przez Kazimierza Wielkiego w Krakowie. Kto odegrał ważną rolę w przygotowaniu wspaniałej uczty, która uświetniła „szczyt europejski” z 1364 roku?
Zjazd monarchów miał świadczyć o międzynarodowej pozycji Kazimierza Wielkiego. Zjechali nań między innymi cesarz Karol IV Luksemburski, król Węgier Ludwik Andegaweński i margrabia brandenburski Otto Wittelsbach. Po ponad stu latach Jan Długosz chwalił przygotowanie kongresu i jako jedyny wspomniał o uczcie, którą miał na polecenie króla wydać rajca krakowski Mikołaj Wierzynek. Kronikarz uważał, że Wierzynek zarządzał dworem królewskim i zajmował się całą organizacją zjazdu. W rzeczywistości mógł on raczej służyć radą i użyczeniem domu. Z pewnością poniósł niemałe koszty. Jednak kierowaniem dworem i dbaniem o finanse króla zajmował się zapewne ktoś z kręgu możnowładców.
Początki zjednoczonej Europy? Zjazd monarchów europejskich w Krakowie w 1364 r.
Mury zamku w Lublinie przez lata kryły niezwykłe średniowieczne dzieło. Na jego ślad trafiono dopiero pod koniec XIX wieku pod warstwą tynku… Jak nazywał się władca, który ufundował wspaniałe freski w kaplicy Trójcy Świętej lubelskiego zamku?
Freski powstały w pierwszej połowie XV wieku. Malarze, którzy nad nimi pracowali, pochodzili z terenu Rusi, o czym świadczą między innymi pozostawione napisy wykonane pismem wschodniosłowiańskim – cyrylicą. Malowidła tworzono na mokrym tynku, twórcy używali naturalnych barwników. Zasady bizantyńskich przedstawień postaci dopasowano do gotyckiej architektury kaplicy. W jednej ze scen występuje sam Władysław Jagiełło adorujący Matkę Boską. Postać władcy jest niewielka, a gesty pełne pokory. To właśnie Jagiełło ufundował freski. Jeszcze będąc na Litwie, młody książę upodobał sobie wschodnie malarstwo. Dzięki religijnej matce, księżniczce twerskiej Juliannie, miał kontakt z obrządkiem prawosławnym. Jagiełło sfinansował podobne dekoracje w kilku kościołach. Do naszych czasów przetrwały te w Lublinie oraz w Wiślicy i Sandomierzu.
Prawosławni goście w gotyckiej kaplicy. Freski z kaplicy Trójcy Świętej w Muzeum Narodowym w Lublinie
Po sukcesie odniesionym pod Grunwaldem Władysław Jagiełło ruszył wraz z wojskiem pod Malbork. Można było przypuszczać, że król przejmie kontrolę nad terytorium Prus. Co wpłynęło na porażkę oblężenia Malborka w 1410 roku?
Krzyżacy ponieśli pod Grunwaldem ciężkie straty. Wydawało się, że nic już nie uratuje państwa zakonnego. Po bitwie Władysław Jagiełło pozwolił armii przez trzy dni odpoczywać. Ruszył potem pod mury Malborka. W tym czasie rycerze krzyżaccy, którym udało się ujść z życiem, zdążyli przybyć do zakonnej stolicy. Już 18 lipca komtur Świecia – Henryk von Plauen przyprowadził do Malborka ponad dwa tysiące wojska. Z zimną krwią opanował panikę w twierdzy i przygotował obronę. Gdy 22 lipca pierwsze oddziały armii polsko-litewskiej stanęły pod murami zamku, Krzyżacy mieli sytuację pod kontrolą. Oblężenie nie przynosiło efektów. Słabo spisywało się w tej sytuacji pospolite ruszenie, a szlachta miała dość wojny. We wrześniu pojawiły się kłopoty z zaopatrzeniem, szerzyły się choroby. Wkrótce wycofał się z akcji książę Witold z litewskim wojskiem. Jagiełło zakończył oblężenie 19 września.
Cudowne ocalenie Zakonu? Oblężenie Malborka 1410 roku
Pochodziła ze słynnego rodu. Jej ojciec przez długi czas nie zgadzał się, aby została żoną polskiego króla. W końcu jednak, w 1453 roku, kontrakt ślubny został podpisany. Jak nazywała się żona Kazimierza Jagiellończyka i dlaczego zyskała miano „matki królów”?
W 1454 roku odbył się ślub Kazimierza Jagiellończyka z osiemnastoletnią Elżbietą z domu Habsburg, zwaną w Polsce Elżbietą Rakuszanką. Była ona córką Albrechta II, króla Niemiec, Czech i Węgier. Takie dynastyczne małżeństwo miało w owych czasach głęboki sens polityczny. Elżbieta urodziła aż trzynaścioro dzieci, a jej czterej synowie zostali królami: Władysław II panował w Czechach i na Węgrzech, a Jan Olbracht, Aleksander i Zygmunt Stary zasiadali na polskim tronie.
Elżbieta Rakuszanka. Żona Kazimierza Jagiellończyka
Podczas długotrwałego konfliktu z Krzyżakami bogate miasta pruskie, sprzymierzone z Koroną, przeznaczały znaczne kwoty na prowadzenie wojny. Kiedy i gdzie została użyta flota wystawiona przez mieszczan pruskich?
W czasie jednej z wielu odsłon wojny trzynastoletniej, we wrześniu 1463 roku, wielki mistrz krzyżacki udał się z odsieczą w kierunku zamku w Gniewie nad Wisłą, obleganego przez wojska polskie i gdańskie. Flotylla 44 okrętów zakonu miała dotrzeć tam z Królewca przez Zalew Wiślany. Rano 15 września rozegrała się na Zalewie bitwa, w której zwyciężyła sprzymierzona z Polską flota Gdańska i Elbląga, dysponująca 30 okrętami. Starcie skończyło się ucieczką wielkiego mistrza i kapitulacją Gniewu. Krzyżacy utracili część statków, kontrolę nad Warmią, połączenie z Niemcami i inicjatywę na morzu.
Morska bitwa w sadzawce? Zalew Wiślany, 15 września 1463 roku
Archanioł Michał w zbroi zajmuje centralną część tryptyku, nad nim Chrystus otoczony świętymi. Na lewym skrzydle znajdują się ci, którzy wchodzą do Królestwa Niebieskiego, na prawym zaś potępieni wpadający w piekielny ogień. W jaki sposób znalazł się w Gdańsku późnogotycki obraz Hansa Memlinga przedstawiający Sąd Ostateczny?
Sąd Ostateczny Hansa Memlinga powstał w drugiej połowie XV wieku w Brugii. Tryptyk miał prawdopodobnie zdobić jeden z kościołów we Florencji. Przypadek sprawił, że dzieło to znalazło się w Gdańsku. W końcu XV wieku bogate północnoniemieckie miasta (Hanza) ostro rywalizowały z Anglią. Do ataków na zmierzające do angielskich portów statki wykorzystywały najemnych korsarzy, którzy nie mieli skrupułów, także gdy chodziło o inne morskie jednostki. Gdy przewożono drogą morską z Niderlandów do Włoch obraz Memlinga, doszło do pirackiego napadu. Pod pokładem korsarze odkryli niezwykłe dzieło. Tak się złożyło, że ich dowódcą był gdański kaper Paweł Beneke. Załoga podzieliła się innymi łupami, a obraz trafił do kościoła Najświętszej Marii Panny w Gdańsku.
Diabły i anioły w rękach piratów. Historia obrazu Hansa Memlinga w Muzeum Narodowym w Gdańsku
Zobacz HISTORIA: ŚCIĄGNIJ
Zespół portalu HISTORIA: POSZUKAJ opracował dwa zestawy pakietów dydaktycznych. Pierwszy – przeznaczony dla nauczycieli szkół podstawowych, drugi – dla nauczycieli i uczniów szkół średnich. Każdy składa się z kilkunastu artykułów wybranych z zasobu portalu, wprowadzenia metodycznego zawierającego charakterystykę materiałów oraz z propozycji ćwiczeń ułatwiających pracę ze wskazanymi tekstami. Autorami artykułów są specjaliści – historycy i historycy sztuki, naukowcy, muzealnicy, nauczyciele, wytrawni popularyzatorzy historii. Zapraszamy do Historia: ściągnij!
